Akcja (Operacja) Reinhard

Akcja (Operacja) Reinhard

(od niem. Aktion Reinhard) – kryptonim operacji, przeprowadzanej w ramach „ostatecznego rozwiązania” kwestii żydowskiej, której celem – zgodnie z postanowieniami Konferencji Am Grossen Wannsee – było wymordowanie 2 mln 284 tys. Żydów zamieszkujących pięć dystryktów Generalnej Guberni (od końca 1942 także okręg białostocki). Nazwa operacji najprawdopodobniej pochodzi od imienia odpowiedzialnego za nią szefa RSHA, Reinharda Heydricha. Wstępne przygotowania do A.R. rozpoczęły się – na rozkaz Reichsführera SS, Komisarza Rzeszy do spraw Umacniania Niemczyzny – Heinricha Himmlera – jesienią 1941. Kierowanie akcją powierzono dowódcy SS i policji dystryktu lubelskiego Odilo Globocnikowi. Bezpośrednim wykonawcą został SS-Hauptsturmführer Hans Hofle. Początkowo Globocnikowi zlecono zadanie mordowania Żydów w drodze masowych rozstrzeliwań, traktując tę metodę jako eksperyment. Okazało się jednak, że jest to mało efektywne i wpływa deprymująco na członków plutonów egzekucyjnych. Sztab A.R., mieszczący się w Lublinie, otrzymał następnie zadania, przekazane Globocnikowi przez Himmlera ustnie: zorganizowania ekipy eksterminacyjnej Einsatz Reinhard; całkowitego zaplanowania i koordynacji akcji deportowania Żydów z gett; budowy i obsługi ośrodków zagłady; przeprowadzenia eksterminacji Żydów; konfiskaty nieruchomego i ruchomego mienia ofiar, oraz jego przekazania właściwym instytucjom Rzeszy. Za przeprowadzanie deportacji Żydów w poszczególnych dystryktach ( akcja) i eskortowanie transportów do ośrodków zagłady odpowiedzialni byli lokalni dowódcy SS i policji, którym 3 VI 1942 przekazano całość władzy nad ludnością gett. Dla potrzeb A.R. w okresie od listopada 1941 do lipca 1942 zbudowano trzy ośrodki zagłady: Bełżec, Sobibór i Treblinkę. O miejscu ich zlokalizowania zadecydowały: bliskość linii kolejowych, położenie w terenie izolowanym od większych skupisk ludzkich, oraz bliskość terenów okupowanych wcześniej przez Sowietów, co uwiarygadniało zapewnienia o wysyłaniu Żydów do pracy „na Wschód”. Transporty do ośrodków zagłady otrzymały absolutny prymat, m. in. w lipcu 1942, na rozkaz Himmlera, zajęto na potrzeby A.R. tabor kolejowy przeznaczony do zaopatrywania armii pod Stalingradem. Zakończenie akcji, przewidziane na 31 XII 1942, zostało odroczone ze względu na potrzeby przemysłu wojennego, zatrudniającego ok. 300 tys. Żydów. Znaleźli się oni w gettach szczątkowych i obozach pracy. A.R., rozpoczęta w poł. marca 1942, zakończona została w listopadzie 1943 rozstrzelaniem Żydów z obozów Majdanek, Poniatowa i Trawniki w ramach Akcji Erntefest, pochłonęła ok. 2 mln. ofiar. O mienie ruchome pomordowanych, gromadzone przez setki lat bytowania Żydów w krajach osiedlenia, rozegrała się rywalizacja pomiędzy cywilną administracją GG a SS, aspirującą do prawa zagrabienia jego całości. Ostatecznie podzieliły się nim oficjalnie – Główny Urząd Gospodarki i Administracji SS, Ministerstwo Gospodarki III Rzeszy, Wehrmacht i folksdojcze z krajów okupowanych, a nieoficjalnie – przedstawiciele lokalnych władz niemieckich, esesmani, policja i miejscowa ludność. PS