parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(20 I 1942) – spotkanie podsekretarzy stanu III Rzeszy w ministerstwach: Spraw Wewnętrznych, Spraw Zagranicznych, Sprawiedliwości, do spraw Ziem Wschodnich, oraz przedstawicieli: pełnomocnika do spraw planu czteroletniego i GG, kancelarii NSDAP, kancelarii Rzeszy, centralnych urzędów SS oraz policji bezpieczeństwa w GG i Reichskommissariat Ostland w celu ustalenia zasad czynnej współpracy wszystkich ministerstw i służb państwowych przy realizacji „ostatecznego rozwiązania” kwestii żydowskiej. Zwołane zostało na przedmieściu Berlina przez kierownika tzw. referatu żydowskiego RSHA – Adolfa Eichmanna, na polecenie szefa RSHA – Reinharda Heydricha, działającego na podstawie pełnomocnictwa marszałka Rzeszy – Hermanna Göringa. Zasadnicze decyzje na najwyższym szczeblu podjęto wcześniej. Konferencję wypełnił referat Heydricha i krótka dyskusja na tematy prawne, dotyczące sposobu traktowania ćwierć- i pół-Żydów, a także sprawy organizacyjne związane z wyborem metod zabijania i czasu, etapów oraz miejsca akcji. Ustalono, że będzie nim GG; pierwszą ofiarą staną się tamtejsi Żydzi, od wiosny 1942 masowo mordowani w ramach Akcji Reinhard. Podczas konferencji, mimo używania na określenie Holokaustu eufemizmów w rodzaju: „na Wschód”, czy „ostateczne rozwiązanie”, było jasne, że planuje się fizyczną zagładę wszystkich Żydów. Jednak owe sformułowania uniemożliwiły później Międzynarodowemu Trybunałowi Norymberskiemu uznanie rządu III Rzeszy za organizację przestępczą, a także skazanie poszczególnych osób. Protokół konferencji świadczy, że idei Holokaustu udzielili poparcia nie tylko przedstawiciele NSDAP, czy SS, ale także elita pracowników państwowych, często nawet nie będących członkami partii. Konferencja trwała półtorej godziny. Następnie podano alkohole, a potem obiad. PS
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.