Poniatowa

Poniatowa

początkowo obóz pracy (podobóz Majdanka) w okolicach Lublina; od września 1941 obóz dla radzieckich jeńców wojennych; część z nich wstąpiła do oddziałów pomocniczych niemieckiej armii i policji ( Einsatz Reinhard), wykorzystywanych przy akcji zagłady Żydów ( Akcja Reinhard). Pod koniec 1942, kiedy SS poczęło tworzyć własną organizację wojskową i gospodarczą, SS-Reichsführer Heinrich Himmler wydał rozkaz skoncentrowania wszystkich Żydów w kilku obozach na terenie Generalnej Guberni w rejonie Lublina ( Trawniki, Majdanek) i wykorzystania ich w kombinacie przemysłowym SS-Ostindustrie, stworzonym na bazie skonfiskowanych Żydom urządzeń i surowców; tłumaczy to dążenie Himmlera do ostatecznej likwidacji getta szczątkowego w Warszawie. 31 I 1943 SS-Obergruppenführer Odilo Globocnik (dowodzący Akcją Reinhard) podpisał umowę z Walterem Casparem Toebbensem, właścicielem największego szopu w getcie warszawskim, dotyczącą przeniesienia – na mocy rozkazu Himmlera z 1 II 1943 o przejęciu przez SS wszystkich zakładów zbrojeniowych w Warszawie, zatrudniających Żydów – transferu maszyn i siły roboczej na Lubelszczyznę. Ten akt prawny potrzebny był SS, by skłonić Żydów, za namową właścicieli szopów, do opuszczania gett. Akcja Toebbensa, prowadzona m.in. przy pomocy afiszy („Z całym przekonaniem mogę wam doradzić tylko jedno: Jedźcie do Trawnik, jedźcie do Poniatowa, bo tam są możliwości egzystencji i tam przetrwacie wojnę!”) spotkała się z przeciwdziałaniem Żydowskiej Organizacji Bojowej, która m.in. podpalała zakłady i prowadziła kontrpropagandę. Transporty Żydów rzeczywiście nie były kierowane do ośrodków zagłady lecz do obozów pracy, niemniej tylko nieliczni zdecydowali się na wyjazd. Bierny opór Żydów i działania ŻOB doprowadziły do podjęcia decyzji o likwidacji getta warszawskiego siłą (19 IV 1943). 23 II 1943 pierwsza grupa z getta warszawskiego (850 osób) wyjechała do obozu w P., który – po przejściu władzy nad nim z rąk Wehrmachtu w ręce SS – stał się wyłącznie obozem pracy dla ludności żydowskiej. Pierwsi Żydzi znaleźli się tam w październiku 1942, a w styczniu roku następnego było ich ok. 50 tysięcy. W maju 1943, w czasie powstania w getcie warszawskim, w P. znalazło się ok. 60-70 tys. Żydów wywiezionych ze stolicy. 10 tys. więźniów zatrudniono w fabrykach tekstylnych, przeniesionych z getta warszawskiego, pozostałych – w innych zakładach, także poza obozem. Straż obozową tworzyło 40 Niemców i 600 Ukraińców. W P. działała ŻOB, kierowana przez aktywistę organizacji Poalej Syjon z Warszawy, Melecha Feinkinda. Przygotowania do oporu, na wypadek likwidacji obozu, ustały po wykryciu zapasu broni i zaostrzeniu reżimu obozowego. W nocy z 3 na 4 X 1943 obóz zlikwidowano w ramach Akcji Erntefest; ok. 50 tys. więźniów rozstrzelano na miejscu. Członkom obozowej organizacji oporu udało się spalić kilka budynków fabrycznych. PS