getto szczątkowe

getto szczątkowe

(niem. Restgetto) – określenie odnoszące się do ostatniego etapu istnienia niektórych gett (getta w okresie Holokaustu), polegającego na skupieniu resztek ludności żydowskiej po wielkich akcjach deportacyjnych i zagładzie 70-80% Żydów w GG. Zgodnie z zarządzeniami niemieckimi z 28 X i 10 XI 1942, w GG wyznaczono 63 g.sz.: 32 w dystrykcie Galicja, 6 w dystrykcie lubelskim, tyleż w warszawskim, 5 w krakowskim, 4 w radomskim. Podlegały one bezpośrednio władzom bezpieczeństwa, a ich mieszkańcy oraz znajdujące się na ich terenie mienie żydowskie w praktyce podlegały zarządowi SS. Największe i najbardziej znane g.sz. znajdowało się w Warszawie (getto warszawskie), istniało od września 1942 do kwietnia 1943. Powstało w efekcie zaciskania granic getta wokół resztek ludności, pozostałej po Wielkiej Akcji, w której rezultacie ok. 300 tys. Żydów zostało wywiezionych do obozów śmierci bądź straciło życie na miejscu. Obejmowało ono teren między ul. Smoczą, Gęsią, Bonifraterską, Muranowską, Pokorną, Dziką, Szczęśliwą i Pl. Parysowskim, oraz położone poza tym obszarem enklawy, którymi były szopy, znajdujące się na południe od ul. Gęsiej. Ludność warszawska g.sz. stanowiło ok. 65 tys. Żydów, z których 34 tys. określano jako „zaewidencjonowanych” (pracownicy szopów, placówek, SS-Werterfassung – zajmujący się gromadzeniem mienia po wywiezionych na zagładę, a także pracownicy Judenratu) i którym wydano tzw. numerki życia, oraz „dzicy”, narażeni w każdej chwili na zamordowanie bądź deportację. Pierwszej z wymienionych grup przydzielono 295 domów, pozostali zajmowali 133 domy. Władzę nad g.sz. sprawowała komenda Sonderkommando der Sipo-Umsiedlung, która zastąpiła likwidowane instytucje Urzędu Komisarza Dzielnicy Żydowskiej, oraz kierująca całokształtem życia ekonomicznego – Transferstelle. G.sz. praktycznie stanowiło wielki obóz pracy (91% jego mieszkańców było w wieku produkcyjnym, między 20 a 49 rokiem życia). Za każdego „zarejestrowanego” na konto SS wpłacano dziennie po 5 zł za mężczyznę i 4 zł za kobietę. Władze niemieckie dążyły do całkowitego odcięcia g.sz. (w tym także enklawy szopów) od świata. Było ono otoczone murami bądź innego rodzaju ogrodzeniami, przy których służbę od 2 XII 1942 pełniła Policja Polska. Wprowadzono też tzw. Postsperre, realizowaną początkowo w okresie Wielkiej Akcji deportacyjnej, jako całkowity zakaz łączności pocztowej, od 29 VII 1942 ograniczony do przesyłek wychodzących z getta. Nadchodzące z zewnątrz listy służyć miały dezinformacji jego mieszkańców. Nie przerwano łączności telefonicznej z resztą miasta. Mimo warunków życia w g.sz. (straszliwe zagęszczenie ludności i bardzo złe warunki sanitarne, głód, surowy reżim wewnątrz szopów oraz rozpad getta na kilka izolowanych części), rozwijano w nim wiele elementów działalności nielegalnej (podziemie gospodarcze i ruch oporu). Właśnie w okresie g.sz. w decydującą fazę weszły przygotowania do jego samoobrony (por.: samoobrona styczniowa; powstanie w getcie warszawskim), zogniskowane w ŻOB, ŻZW oraz w ŻKK.