Urząd Komisarza Dzielnicy Żydowskiej

Urząd Komisarza Dzielnicy Żydowskiej

niemiecka instytucja administracji cywilnej, sprawująca nadzór nad Judenratem w getcie warszawskim, utworzona w marcu 1941, funkcjonująca formalnie do pocz. 1943, zaś faktycznie do 22 VII 1942, tj. do czasu rozpoczęcia Wielkiej Akcji. Od wiosny 1940 sprawy ludności żydowskiej w Warszawie, po okresie sprawowania nad nimi zarządu najpierw wyłącznie przez Wehrmacht, potem przez SS i gestapo, przechodziły stopniowo w ręce rozmaitych ogniw administracji cywilnej; siły policyjne zachowały jednak cały czas na tyle znaczące wpływy, że można mówić o dualizmie władzy nad gettem. W kwietniu 1940 nadzór nad Judenratem przejął Ludwig Leist, szef niemieckiego nadzoru nad stołecznym Zarządem Miejskim, od lipca 1940 problemy zatrudnienia Żydów znalazły się w gestii Urzędu Pracy (Arbeitsamt). 23 I 1940 w urzędzie szefa dystryktu został utworzony Wydział Przesiedleń (Abteilung Umsiedlung), prowadzący prace nad organizacją getta; na jego czele stanął Waldemar Schoen. Po utworzeniu getta i zakończeniu procesu przesiedleń na miejsce zlikwidowanego Wydziału Przesiedleń utworzono U.K.D.Ż.; od 15 V 1941 do końca jego istnienia, kierował nim Heinz Auerswald; kompetencje U.K.D.Ż. nie zostały ściśle określone. Z punktu widzenia mieszkańców getta, przejęcie władzy przez władze cywilne było rozwiązaniem lepszym, niż dotychczasowe. O ile bowiem dla funkcjonariuszy SS zamknięcie Żydów w gettach było ważnym krokiem do zakrojonego na szeroką skalę politycznego rozwiązania kwestii żydowskiej, dla administracji cywilnej celem tym było ścisłe odseparowanie ludności żydowskiej od polskiej i jej eksploatacja gospodarcza. Auerswald, poprzez podległy mu urząd, energicznie zwalczał przemyt i nielegalne przechodzenie Żydów na „stronę aryjską”, jednocześnie jednak zniósł ograniczenia dotyczące operacji finansowych, co przyczyniło się do rozbudzenia działalności gospodarczej w getcie; dążył też konsekwentnie do rozbudowy szopów. Komisarz domagał się podziału Żydów na kategorie, w oparciu o wartość ich pracy i usług dla Niemców. Działalność szefa urzędu, utrzymującego rutynowe, codzienne kontakty z przew. stołecznego Judenratu, A. Czerniakowem, umożliwiła poprawę w niektórych dziedzinach życia getta, np. poprawiła sytuację żywnościową; dotyczyło to jednak głównie osób pracujących. PS