Czerniaków (Czerniakow) Adam (Abraham)

Czerniaków (Czerniakow) Adam (Abraham)

(1880 Warszawa – 1942 tamże) – pedagog, działacz społeczny i polityczny, publicysta; radny miejski Warszawy z ramienia organizacji żydowskich, współorganizator i prezes Centralnego Związku Rzemieślników Żydów w Polsce (1912-1930), członek komisarycznego Zarządu Gminy Żydowskiej w Warszawie, senator RP. Był absolwentem politechnik w Warszawie i Dreźnie. W 1909 trafił do więzienia za działalność niepodległościową. Interesował się sztuką (kurator Muzeum Starożytności Żydowskich im. Mathiasa Bersohna przy Gminie Żydowskiej w Warszawie), pisał wiersze, publikował w prasie oraz wydał kilkanaście książek poświęconych zagadnieniom technicznym, edukacji zawodowej i ekonomii, w tym Udział Żydów w odbudowie zniszczeń wojennych w Polsce (1938). 23 IX 1939 został przez S. Starzyńskiego mianowany prezesem Gminy; od 4 X 1939 stał na czele Judenratu. Zarzuca się mu – nie zawsze słusznie – brak ingerencji w kontrasty socjalne getta warszawskiego, zły dobór współpracowników, tolerowanie drastycznych różnic w położeniu materialnym ludności, oraz brak kontaktu z ruchem oporu. Cz. wierzył w możliwość uratowania części mieszkańców getta, jednak nie za cenę skrajnych ustępstw. Od Niemców domagał się jasnych i jednoznacznych przepisów, starał się ich przekonać, że te rozporządzenia, które uważał za szczególnie szkodliwe dla społeczności żydowskiej, również nie są pożądane z niem. punktu widzenia; w każdym wypadku próbował uzyskać takie rozwiązania, które przynosiłyby jak najmniej szkody ludności getta. W celu uratowania życia „prawnie” skazanych na śmierć, kilkakrotnie wyrażał gotowość oddania siebie, jako zakładnika, lub występował z propozycją wykupu. W rzadkich wypadkach składał protesty; usiłował odsunąć od wpływu na życie w getcie jawnych niemieckich agentów, np. Abrahama Gancwajcha szefa Trzynastki. Dawał do zrozumienia władzom niemieckim, że pewnych rzeczy nie uczyni nawet za cenę własnego życia. W drugim dniu Wielkiej Akcji (23 VII 1942), nie chcąc w niej współuczestniczyć, choć osobiście niezagrożony, popełnił samobójstwo. Pochowany został na cmentarzu żydowskim w Warszawie. Ostatni akt życia Cz. był rozmaicie interpretowany; jego współpracownicy twierdzili, że było on świadectwem osobistej odwagi i odpowiedzialności, działacze podziemia – że dowodem słabości. Zarzuty pod adresem Cz., nierzeczowe i nieuzasadnione – nikt inny nie zwrócił się z wezwaniem do oporu, który zresztą w lipcu 1942 nie był możliwy – przerwały wojnę. Cz. prowadził Dzienniki – które ze względu na osobę autora – długo nie mogły znaleźć wydawcy; ukazały się dopiero w 1983 pt. Adama Czerniakowa dziennik getta warszawskiego (Warszawa). PS