akcja

akcja

eufemizm stosowany w niem. pismach urzędowych ( Linqua Tertii Imperii) początkowo na określenie zorganizowanego pogromu Żydów na ziemiach okupowanych, dokonywanego przez Einsatzgruppen, albo oddziały lokalnych kolaborantów; również obiegowa nazwa tych pogromów, używana przez ludność żydowską i polską; od poł. 1942 – nazwa operacji, której celem była eksterminacja bezpośrednia mieszkańców gett, tzn. wywiezienie ich do ośrodków zagłady. W początkowym okresie II wojny światowej a. polegały na zabijaniu Żydów na miejscu lub – po odprowadzeniu ich – na specjalnie wybranym terenie, zwykle na cmentarzu. W krajach Europy Zach. obławy, zwane np. we Francji les rafles, przeprowadzane były niemal wyłącznie siłami kolaborującej policji. Harmonogram kolejnych a. w GG, przeprowadzanych w ramach Akcji Reinhard przez specjalnie powołaną ekipę eksterminacyjną Einsatz Reinhard oraz lokalne oddziały SS i policji, z udziałem Policji Polskiej, terytorialnie oparty był na podziale GG na dystrykty; o terminie likwidacji poszczególnych gett w zasadzie decydowała odległość od ośrodków zagłady i linii kolejowych, inne czynniki (np. znaczenie siły produkcyjnej dla przemysłu zbrojeniowego) odgrywały rolę marginalną. Skuteczność metod deportacji za każdym razem wynikała z zaskoczenia, szybkości, stosowania terroru oraz trzymania ofiar w nieświadomości prawdziwego celu podejmowanych działań. Z reguły oficjalnym wytłumaczeniem było przesiedlenie na Wschód w celu zatrudnienia w znajdujących się tam zakładach pracy. Eufemistyczne określenie „na Wschód” stopniowo stawało się wśród Żydów i Polaków synonimem zagłady. A. poprzedzone były zwykle pojedynczymi aktami terroru wobec przypadkowo wybranych mieszkańców gett, w celu sparaliżowania woli oporu pozostałych; dezinformującą rolę odegrało instalowanie w niektórych gettach przez niemieckich administrację cywilną, sprawującą do 3 VI 1942 władzę nad ludnością żydowską, nowych zakładów pracy ( szopy). A., przeprowadzana według stałego scenariusza, rozpoczynała się od zawiadomienia w przeddzień planowanych działań miejscowego Judenratu, na który gestapo nakładało obowiązek poinformowania ludności getta o wyjeździe do pracy „na Wschód” oraz zapewnienia sprawnego zorganizowania jego przebiegu. Jednocześnie – aby zapobiec ucieczkom – getto otaczane było przez jednostki niemieckiej policji bezpieczeństwa i Policji Polskiej. Doprowadzeniem ludności do miejsca załadowania (por. Umschlagplatz) – o ile nie stawiała się dobrowolnie – zajmowała się Żydowska Służba Porządkowa i pracownicy Judenratów, których łudzono możliwością zwolnienia od wywózki, a także formacje niemieckie. Transport koleją do ośrodków zagłady, w wagonach towarowych, trwał od kilku godzin do kilku dni. Pierwszymi śmiertelnymi ofiarami a. były osoby stawiające opór w getcie, ukrywające się, a także ludzie starsi, inwalidzi i dzieci, niezdolni samodzielnie stawić się na miejsce zgromadzenia lub znieść trudów transportu. W mniejszych gettach a. trwała przez jeden lub kilka dni, w większych – nawet przez wiele tygodni, często z dłuższymi przerwami ( Wielka Akcja). Fenomen bierności wywożonych można tłumaczyć świadomością braku szans na skuteczny opór, ucieczkę i znalezienie schronienia po „aryjskiej” stronie, oraz niewiarą – mimo posiadanych informacji o faktycznym celu pierwszych a. – w bezwyjątkowy charakter Zagłady. Informacje te posiadało także polskie podziemie, za jego pośrednictwem dotarły one do mocarstw zachodnich (raporty Karskiego). Żydom nie udzielono jednak żadnej pomocy, ani też nie podjęto żadnych retorsji (por. bermudzka konferencja). PS