parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

Bełżec

Bełżec

niemiecki ośrodek zagłady, działający od 17 marca do grudnia 1942, w ramach „ostatecznego rozwiązania” kwestii żydowskiej, usytuowany przy linii kolejowej Warszawa-Lublin. Budowę ośrodka, pierwotnie tylko dla potrzeb realizacji akcji zagłady Żydów polskich ( Akcja Reinhard), rozpoczęto w listopadzie 1941, na miejscu dawnego obozu pracy dla Żydów. Prace wykonywali początkowo Polacy z miasteczka Bełżec, później Żydzi z okolicznych gett. Ośrodek o kształcie kwadratu (o boku 270 m), otoczony był pojedynczym ogrodzeniem z drutu kolczastego, zamaskowanym wplecionymi weń gałęziami i rosnącymi drzewami; na każdym rogu stała wieża strażnicza; podzielony był na dwie nierówne, odseparowane od siebie części. W większej, zwanej „Obozem I” znajdowały się budynki administracyjne, kwatery załogi, baraki, pełniące rolę rozbieralni a zarazem magazynu na odzież i bagaż przywiezionych osób; oraz rampa, z prowadzącą do niej bocznicą. Ogrodzona drutem kolczastym ścieżka, zwana „Schlauch” (niem., rura), o szer. 2 m, także zamaskowana gałęziami, prowadziła do mniejszej części, zwana „Obozem II”, gdzie znajdowały się komory gazowe i dawne rowy przeciwczołgowe, wykorzystywane jako miejsce masowego pochówku. Komory mieściły się w baraku o wymiarach ok. 8x12 m, o podwójnych ścianach, przedzielonych warstwą piasku jako izolacją. Każda mierzyła ok. 4x8 m, posiadała dwoje drzwi – wejściowe i do wynoszenia zwłok. Podłoga i ściany do wysokości 1 m obite były blachą. Jako środka uśmiercania używano spalin z silnika dieslowskiego. W połowie czerwca 1942 istniejące komory zburzono, na ich miejscu – po miesiącu – uruchomiono nowe, o łącznej powierzchni 120 m2; do czasu ich zbudowania na 1 m2 komór ginęło dziennie ponad 30 osób. Załogę ośrodka, na czele której stał SS-Hauptsturmführer Christian Wirth, a później Gottlieb Hering, stanowiło 20-30 esesmanów, sprawujących funkcje administracyjne i nadzorujących całość procesu eksterminacji, oraz 90-120 Ukraińców i radzieckich folksdojczów, pełniących straż wokół obozu, zapewniających bezpieczeństwo i biorących także udział w niektórych fazach procesu eksterminacji ( Einsatz Reinhard). Tylko Niemcy mieszkali poza obozem. W ośrodku przebywało także ok. 700-1000 wybieranych z transportów więźniów żydowskich. Podzieleni na grupy, zajmowali się czyszczeniem wagonów, strzyżeniem kobiet, wynoszeniem zwłok z komór gazowych, wyrywaniem pomordowanym złotych zębów, a potem zakopywaniem ciał, wcześniej – także sortowaniem, czyszczeniem i naprawianiem mienia pomordowanych i wyszukiwaniem w nich kosztowności. Wydzielona grupa żydowskich stolarzy, krawców, szewców i innych pracowała na rzecz załogi ośrodka. Początkowo więźniowie żyli 1-2 dni, później utrzymywano ich przy życiu – przez wzgląd na wydajność ośrodka – nawet przez kilka miesięcy. Pociągi z Żydami pochwyconymi podczas tzw. akcji w gettach, liczące ok. 40-60 wagonów (w każdym po 100-130 osób), zatrzymywały się na stacji w Bełżcu. Od składu odczepiano 20 wagonów i wtaczano do ośrodka, następnie nakazywano wszystkim wyjść z wagonów i oświadczano, że znajdują się w obozie tranzytowym, z którego – po kąpieli i dezynfekcji ubrań – udadzą się do miejsc pracy. Ofiary rozbierały się w baraku, gdzie nakazywano im pozostawić także pieniądze i kosztowności. Następnie krzykiem i biciem zaganiano, najpierw kobiety i dzieci, do komór, w których zabijano ich w ciągu ok. 30 minut. Początkowo proces wymordowania ludzi z jednego transportu zajmował ok. 3 godz., potem – dzięki równoczesnemu wykonywaniu kilku czynności, np. przyjmowania jednego transportu, rozbierania i mordowania przybyłych z poprzedniego itd. – skrócony został do 1,5 godz. Od poł. kwietnia 1942, ze względu na wstrzymanie transportów, przez miesiąc ośrodek był nieczynny; od poł. czerwca, przez kolejny miesiąc, z powodu budowy nowych komór gazowych. Ogółem w B. zamordowano ok. 600 tys. Żydów z Polski, Niemiec, Austrii i Czechosłowacji oraz kilka tysięcy Romów. Pomiędzy grudniem 1942 a wiosną 1943 dokonano ekshumacji i spalenia ciał ofiar, na specjalnych rusztach z szyn kolejowych, po czym ośrodek został rozebrany, a wszelkie widoczne ślady zbrodni zatarte. Spośród Żydów przywiezionych do B. ocalała tylko jedna osoba – Rudolf Reder. PS

Polski Słownik Judaistyczny

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]