komitety domowe (blokowe)

komitety domowe (blokowe)

organizacje samorządu żyd. mieszkańców jednego lub kilku domów (bloku, bloków) w Warszawie, wywodzące się z jednostek obrony przeciwlotniczej w systemie obrony miasta we wrześniu 1939, które – obok zadań obronnych – spełniały funkcje społeczne, takie jak aprowizacja lokatorów, opieka nad dziećmi, pomoc dla rannych, uchodźców i żołnierzy (por. kampania wrześniowa). W dzielnicy żydowskiej k.d. powstały już w końcu 1939, działając początkowo bez jednolitego planu, ani wspólnej organizacji. Nowy kształt organizacyjny i zadania k.d. zawdzięczają działalności E. Ringelbluma, jako działacza Komisji Koordynacyjnej Żydowskich Organizacji Społecznych, później kierownika Sekcji Pracy Społecznej Żydowskiej Samopomocy Społecznej (ŻSS). Do maja 1940 udało się zjednoczyć k.d., których w kwietniu tego roku było 778 (w 878 domach), w maju – 1 518 (w 2 014 domach), a we wrześniu – już ok. 2 tysiące. Po utworzeniu i zamknięciu getta warszawskiego liczba k.d. została zredukowana do 1 108, jednocześnie uzupełniono ich skład przez wybór nowych członków spośród nowych lokatorów. Zarząd k.d. składał się zwykle z przewodniczącego, wiceprzewodniczącego, sekretarza, skarbnika oraz trzech członków komisji rewizyjnej; powoływano też komisje: gospodarczą, imprezową, kwalifikacyjną do spraw zapomóg, opieki nad dziećmi, odzieżową i inne; tworzyły się też koła: kobiet, młodzieży, patronaty nad sąsiednimi placówkami pomocy społecznej (domami starców, sierocińcami, schroniskami dla przesiedleńców, kuchniami lud. itd.). K.d. liczyły zwykle 30-40 osób, były samowystarczalne finansowo, więcej nawet łożyły na rzecz innych placówek ŻSS. Środki do działania uzyskiwały z dobrowolnych składek pieniężnych i rzeczowych. K.d. zajmowały się udzielaniem wsparcia najbardziej potrzebującym lokatorom, reprezentowały swoich członków wobec Judenratu (m.in. konsekwentnie przeciwstawiając się werbunkowi do obozów pracy), oddziałów pomocy i instytucji miejskich, organizowały quasi-przedszkola dla dzieci (tzw. kąciki), które stawały się często placówkami tajnego nauczania podstawowego, organizowały imprezy kult. i rozrywkowe ( Tkuma, Żydowska Organizacja Kulturalna). W działalności k.d. przejawiał się często jednak wyraźnie lokalny patriotyzm, wyrażający się głównie w trosce o własnych lokatorów. W miarę pogarszania się sytuacji, tendencja ta pogłębiała się, jednocześnie słabła też aktywność komitetów. Kres ich działalności położyła w praktyce w lipcu 1942 Wielka Akcja.