Żydowska Organizacja Kulturalna

Żydowska Organizacja Kulturalna

(jid. Jidisze Kulturele Organizacje); JIKOR (akr.) – jedno z dwóch podziemnych stowarzyszeń kulturalno-oświatowych w getcie warszawskim, utworzone w grudniu 1940 przez ekonomistę i demografa, M. Lindera. Jego celem była popularyzacja języka i literatury jidysz, odwrotnie niż miało to miejsce w wypadku Tkumy, optującej za j. hebrajskim. Na czele stowarzyszenia stanęli czołowi działacze społeczni i konspiracyjni dzielnicy zamkniętej, na ogół wywodzący się z PS-L i Bundu, m.in.: E. Ringelblum, I. Gitterman, Sz.E. Sagan, Sonia Nowogrodzka, M. Mazo i inni Istnienie dwóch towarzystw kult., popierających (każde inny) jeden z języków żydowskich, świadczy nie tylko o różnicach ideologicznych, lecz także o językowej rywalizacji, która rzeczywiście istniała w getcie; niemniej, wokół JIKOR-u skupiało się więcej ludzi, jako że tylko nieznaczny odsetek mieszkańców getta władał językiem hebrajskim. Jesienią 1941, po uzyskaniu od władz niemieckich zezwolenia na uruchomienie szkolnictwa podstawowego, JIKOR współdziałał w akcji tworzenia sieci szkół jawnych, m.in. szkoły im. B. Borochowa, wydawano w tej sprawie liczne odezwy. Wcześniej stow. prowadziło działalność wyłącznie nielegalną i półlegalną, organizując – przy pomocy Żydowskiej Samopomocy Społecznej (ŻSS) i komitetów domowych, w ramach których działał – odczyty, wieczory literackie i spotkania rocznicowe (akademie), poświęcone wybitnym żyd. pisarzom i poetom. Imprezom takim zwykle towarzyszyła muzyka, śpiew i deklamacje zarówno w wykonaniu zawodowych aktorów, jak i amatorów; organizowano je co tydzień w siedzibie ŻSS (były Instytut Nauk Judaistycznych) na Tłomackiem. W lutym 1941 Ringelblum zanotował, że w mieszkaniach prywatnych odbyło się 90 spotkań poświęconych twórczości Mendele Mojcher Sforima. Organizacja walczyła o ambitny teatr, organizując w tym celu dyskusje nad kiczowatym repertuarem teatrów koncesjonowanych, ale także szereg tajnych imprez teatralnych. Ośrodkami podziemnego życia kulturalnego, animowanymi m.in. przez JIKOR, stały się kuchnie społeczne (stołówki), będące w istocie także klubami inteligencji twórczej. Urządzano w nich wystawy plastyków; poeci czytali swoje utwory; występowali aktorzy. Działacze organizacji walczyli także o „prawo obywatelstwa” języka jidysz w życiu publicznym; dzięki ich staraniom, Judenrat wydawał ogłoszenia także w tym języku. Działalności JIKOR poświęcone jest, znajdujące się w Archiwum Ringelbluma w ŻIH IN-B, opracowanie H. Wassera, zatytułowane JIKOR w getcie warszawskim. (Por. też Auerbach Rachela) PS