getto łódzkie

getto łódzkie

odrębna dzielnica żydowska, utworzona w Łodzi 8 II 1940, od reszty miasta odizolowana 30 IV 1940. Wiosną 1941 wzmożono jej izolację, poprzez ustawienie podwójnych zasieków i wzmocnienie sił policyjnych, które miały strzelać do każdego zbliżającego się do granic getta, co – po likwidacji łączności pocztowej – doprowadziło z początkiem 1942 do całkowitej izolacji ludności tej części miasta w stopniu niespotykanym w innych gettach. W czerwcu 1940 zamkniętych w nim było ok. 200 tys. osób. Od 17 XI do 4 XII 1941 przybywały tam transporty Żydów z Niemiec (z Berlina, Düsseldorfu, Duisburga, Kolonii, Frankfurtu n. Menem, Hamburga), Austrii (głównie z Wiednia), Czech (z Pragi), Holandii i Luksemburga, oraz przywieziono 15 tys. robotników wykwalifikowanych z Kraju Warty. Szef łódzkiego Judenratu, Ch. Rumkowski zw. „królem getta”, wprowadził rządy autorytarne, likwidując z czasem większość nie podlegających mu bezpośrednio struktur (m.in. komitety domowe, ziomkostwa przesiedleńców). Formalnie przyznany stosunkowo szeroki zakres autonomii, został wykorzystany m.in. na rozbudowę aparatu administracyjnego z policją, posiadającą nawet tajną służbę do zwalczania opozycji. W g.ł. realizowano zasadę „sprawiedliwego podziału nędzy” i „ratowania się przez pracę na rzecz Niemców”. Równocześnie powstała, związana z Rumkowskim, elita gettowa (jej członków nazywano „jachsenami”; por. jachsan), korzystająca z willi i pensjonatów w Marysinie. G.ł. stopniowo zmieniło się w największy obóz pracy; na początku 1943 istniało w nim 119 zakładów przemysłowych, w których pracowało przeszło 89% ludności, liczącej wówczas ok. 87 tys. osób. Korzyści, jakich g.ł. przysparzało zaopatrzeniu armii i firmom niemieckim, oraz zyski, czerpane z getta przez administrację okupacyjną, sprawiły, że zlikwidowano je jako ostatnie getto w Polsce. Opór przeciwko Niemcom podjęła Komunistyczna Komisja Międzyzwiązkowa, przekształcona jesienią 1940 w Lewicę Związkową, którą tworzyli działacze lewicowych związków zawodowych (głównie członkowie Bundu i PS-L oraz byli członkowie KPP). Jej działania zogniskowały się na sabotażu pracy dla okupanta. Parokrotnie doszło też do akcji protestacyjnych i wystąpień ulicznych (30 VI 1940; koniec sierpnia i 8 IX 1940; styczeń i marzec 1941). Deportacje w 1942 ostatecznie załamały wszelkie formy oporu. W okresie eksterminacji pośredniej w g.ł., głównie z powodu głodu (choroba głodowa) i chorób, zmarło: w 1940 – 6 197 osób, w 1941 – 11 378 osób. W czasie Akcji Reinhard, od połowy stycznia do września 1942, ok. 116 tys. mieszkańców g.ł. zostało zamordowanych w ośrodku zagłady w Chełmnie n. Nerem. 1 VI 1944 w g.ł. znajdowało się jeszcze 76 701 osób, z których – od 2. połowy czerwca 1944 do września 1944 – 60 tys. wywieziono do Oświęcimia-Brzezinki, 5 tys. do obozów Stutthof i Ravensbrück. Była to akcja likwidacji ostatniego na ziemiach polskich getta. Na miejscu, w tzw. brygadzie porządkowej (niem. Aufräumungskommando) pozostało ok. 880 osób. Niemcy zamierzali wszystkich wymordować, lecz członkowie brygady w decydującym momencie ukryli się. 19 I 1945, kiedy Armia Czerwona zdobyła miasto, było w nim 877 Żydów. (Zob. też: „Biuletyn Kroniki Gettowej”;  Eisenbach Artur; „Getto-Cajtung. Far informacje, far ordnungen un bekantmachungen”; „Kronika Getta Łódzkiego”)