parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

Chełmno nad Nerem

Chełmno nad Nerem

(niem. Kulmhof) – pierwszy niemiecki ośrodek zagłady, odległy od Łodzi o 60 km, utworzony bezpośrednio przed podjęciem decyzji o „ostatecznym rozwiązaniu” kwestii żydowskiej, początkowo tylko w celu eksterminacji Żydów; działał w dwóch etapach – od 8 XII 1941 do 11 IV 1943 oraz od 26 VI do 14 VII 1944. Uruchomiony z inicjatywy Artura Greisera, namiestnika Kraju Warty, traktowany był jako okręg wzorcowy i teren doświadczalny w walce narodowościowej. Greiser był przeciwny zgromadzeniu wszystkich Żydów z podległego mu obszaru w jednym obozie, gdyż to dałoby SS całość władzy nad nimi. Zainspirowany działalnością Einsatzgruppen na obszarach zajętych po agresji Niemiec na Związek Radziecki, latem 1941 wystąpił z propozycją utrzymania jednego getta okręgowego w Łodzi dla ogółu zdolnych do pracy Żydów, wymordowania zaś pozostałych. Rozkaz zagłady miejscowych Żydów wydał Greiser w oparciu o pełnomocnictwa Hitlera, potwierdzone osobnym pismem Reichsführera Heinricha Himmlera. Po nieudanych próbach uśmiercania ludzi poprzez rozstrzeliwanie i zabijanie w rowach z niegaszonym wapnem, wykorzystując doświadczenia zdobyte w akcji eutanazji chorych psychicznie, w listopadzie 1941 utworzono ośrodek zagłady w Ch. nad N. Składał się on z dwóch części: parku ze znajdującym się w nim pałacem, otoczonego drewnianym ogrodzeniem o wys. 2-2,5 m, który służył jako miejsce przyjmowania ofiar i ich eksterminacji w ruchomych komorach gazowych; oraz odległego o 4 km lasu rzuchowskiego, w którym dokonywano masowych pochówków (od lata 1942 zwłoki palono w krematoriach). Załogę ośrodka, zwanego Sonderkommando Kulmhof (także: Sonderkommando Lange lub Sonderkommando Bothmann), stanowiło 15-20 esesmanów i ok. 120 policjantów i żandarmów niemieckich, dowodzonych przez SS-Hauptsturmführera Herberta Lange, a później SS-Hauptsturmführera Hansa Bothmanna. Załoga Ch. nad N., służbowo podlegająca RSHA, ale także władzom cywilnym Kraju Warty, strzegła ośrodka, nadzorowała ostatnią fazę transportu ofiar i uczestniczyła w procesie ich zagłady. Prace techniczne i fizyczne powierzano grupie stale wymienianych żydowskich więźniów (ok. 50 osób), podzielonych na tzw. Hauskommando (niem., Komando domowe) w pałacu i tzw. Waldkommando (niem., Komando leśne) w lesie; wśród nich było 8 Polaków (tylko jeden nie przeżył wojny). Ofiary początkowo przywożono do Ch. nad N. samochodami, później pociągami towarowymi do stacji Koło, następnie kolejką wąskotorową do Powiercia, skąd samochodami lub pieszo docierały na miejsce zagłady. Przed bramą ośrodka pol. kierowców zastępowali Niemcy. Na dziedzińcu pałacowym Żydów zapewniano, że po kąpieli i dezynfekcji ubrań, zostaną wysłani do pracy. Ofiary rozbierały się w sali na piętrze, skąd kierowano je na pochyłą rampę z desek; tam krzykiem i biciem zmuszano, by weszły do ciężarówek, pełniących rolę komór gazowych. Po zamknięciu drzwi włączano silnik, łącząc rurę wydechową z wnętrzem pojazdu; po ok. 10 minutach nikt już nie żył. Toksyczność spalin zwiększano, dodając do paliwa trujące substancje. Ośrodek funkcjonował tylko w dni powszednie; dziennie mordowano ok. 700-1000 osób. Zwłoki zawożono do lasu, gdzie na trzech polanach wykopano masowe groby. Grzebaniem zajmowali się więźniowie żydowscy. W kwietniu 1943, ze względu na wymordowanie wszystkich okolicznych Żydów i małą wydajność ośrodka, został on zlikwidowany. Jego działalność wznowiono na kilka tygodni latem 1944, dokonując eksterminacji tymi samymi co poprzednio metodami. Dzięki zbiegom z Ch. nad N., którzy dotarli m.in. do getta warszawskiego zimą 1942 i poinformowali najpierw miejscowych Żydów, a za ich pośrednictwem władze Podziemnego Państwa – o zbrodni dowiedział się kraj i wolny świat (por. Karskiego raporty). W Ch. nad N. zamordowano ogółem 180-200 tys. Żydów z Polski, a także z Niemiec, Austrii, Czech i Luksemburga; ok. 4 tys. Romów, grupy Polaków i radz. jeńców wojennych. PS

Polski Słownik Judaistyczny

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]