parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

Farejnikte Partizaner Organizacje

Farejnikte Partizaner Organizacje

(jid., Zjednoczona Organizacja Partyzancka) (FPO) – organizacja zbrojnego ruchu oporu w getcie wileńskim, które zostało utworzone 3-5 IX 1941 i liczyło kilkanaście tysięcy mieszkańców. Lokalna żydowska konspiracja, zainicjowana przez młodz. organizacje syjon., istniała już w okresie inkorporacji Litwy przez Związek Radziecki. Po zajęciu miasta przez Niemców 24 VI 1941, działalność konspiratorów ograniczała się początkowo do chronienia życia członków, zagrożonych akcją masowych egzekucji, przeprowadzanych w Ponarach przez Einsatzgruppen i oddziały kolaborantów litewskich. Podziemie Żydów wileńskich, których liczba w pierwszym półroczu okupacji zmalała w wyniku dziesięciu akcji z ok. 57 do ok. 24 tys., po likwidacji istniejącego przez miesiąc jednego z dwóch miejscowych gett i rozstrzelaniu wszystkich jego mieszkańców, stanęło przed dylematem: pozostać w mieście czy opuścić Wilno i udać się do uważanych za bezpieczniejsze gett w GG i na Białorusi. Ok. 3,5 tys. Żydów zdecydowało się na drugie rozwiązanie. Od decyzji nieopuszczania miasta zdystansowała się początkowo grupa He-Chaluc ha-Cair-Dror, której pozostali w Wilnie członkowie utworzyć mieli własną organizację konspiracyjną o nazwie Grupa Jechiela. Polityka Niemców, która od początku miała znamiona eksterminacji bezpośredniej, realizowana we wrogim Żydom otoczeniu, spowodowała przyjęcie przez żydowskie podziemie programu działania całkowicie odmiennego niż w innych gettach. Do powołania wspólnej, zbrojnej organizacji ruchu oporu wezwał A. Kowner, na zebraniu członków młodzieżowych organizacji syjonistycznych 31 XII 1941. Stwierdził wówczas kategorycznie, prawdopodobnie jako pierwszy rozpoznając bezbłędnie istotę planów niemieckich, że egzekucje Żydów wileńskich są elementem planu wymordowania całego europejskiego żydostwa („ostateczne rozwiązanie” kwestii żydowskiej). Zaapelował też – możliwe jako pierwszy, używając tej metafory wobec losu Żydów – „nie idźmy jak owce do rzeźni”. 21 I 1942, na spotkaniu przedstawicieli grup He-Chaluc ha-Cair (Kowner), Ha-Noar ha-Syjoni (Nissan Reznik), Betaru (Józef Glazman) i komunistów (I. Wittenberg) podjęto decyzję utworzenia wspólnej organizacji bojowej o nazwie FPO. Parę miesięcy później akces do FPO zgłosił także Bund. Wyżej wymienieni weszli w skład kierownictwa organizacji, na którego czele stanął Wittenberg. Bojowców sformowano w pięcioosobowe grupy, te z kolei w plutony i bataliony, łącznie w sile ok. 300 ludzi, z których niemal każdy był uzbrojony. FPO wysyłała emisariuszy do gett Grodna, Białegostoku i Warszawy, by nawiązać kontakt z in. grupami oporu, informować o masowych egzekucjach na Litwie i propagować ideę walki zbrojnej; łączniczki wysyłane za front z apelami o pomoc, zostały schwytane przez Niemców. Różnica zdań w kwestii stosunku do Armii Czerwonej, po jej ewentualnym wkroczeniu na Litwę, uniemożliwiła współpracę z AK. Współdziałano natomiast z małą grupą komunistyczną; nawiązano kontakt z przewodniczącym Judenratu, J. Gensem; przeprowadzano sabotaże na kolei i w przemyśle kolejowym. Wiosną 1943, po rocznym okresie względnego spokoju, po którym Niemcy rozpoczęli akcje likwidowania okolicznych gett i obozów pracy, FPO zintensyfikowała działalność, współpracę i wymianę ludzi z partyzantką i podziemiem kom. w Wilnie. Poinformowani o tym Niemcy, grożąc likwidacją getta, zażądali od Gensa wydania Wittenberga; próba jego aresztowania doprowadziła w lipcu 1943 do konfrontacji pomiędzy FPO a policją żydowską. Wittenberg, aby zapobiec bratobójczej walce i ulegając naciskom ludności getta, oddał się w ręce niem.; po jego samobójstwie komendantem FPO został Kowner. Postawa mieszkańców skłoniła organizację do przygotowania baz w okolicznych lasach i stopniowego wycofywania swych sił z miasta. 1 IX 1943, kiedy Niemcy rozpoczęli akcję wywożenia Żydów z getta wileńskiego do obozów koncentracyjnych w Estonii, FPO postawiła swe oddziały w stan gotowości bojowej i wzywała Żydów – praktycznie bezskutecznie – do oporu i powstania; doszło tylko do jednego starcia zbrojnego. W dniu ostatecznej likwidacji getta, 23 IX 1943, ostatni oddział FPO z Kownerem na czele wycofał się do Puszczy Rudnickiej. Do końca okupacji ok. 500–700 Żydów wileń. walczyło w radz. oddziałach partyzanckich lub w osobnych batalionach; wielu wzięło udział w oswobodzeniu Wilna. 

Polski Słownik Judaistyczny

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]