parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(hebr., Ha-Noar ha-Cij(j)oni = Młodzież Syjonistyczna), właśc. Zjednoczenie Młodzieży Syjonistycznej „Ha-Noar ha-Cij(j)oni” – młodzieżowa organizacja syjonistyczna związana z radykalnym skrzydłem ogólnego syjonizmu (Al ha-Miszmar), odwołująca się do metody skautowej. Powstała w Polsce latem 1932, w wyniku połączenia dwóch organizacji młodzieżowych, związanych z ogólnymi syjonistami – Ha-Szomer ha-Leumi z byłego zaboru rosyjskiego i Ha-Noar ha-Iwri z byłego zaboru austriackiego. N.S. miała stanowić przeciwwagę dla wpływów lewicowych młodzieżowych organizacji skautowych. Wiosną 1933 została podjęta próba połączenia organizacji Agudat ha-Noar ha-Iwri „Akiba" i N.S. 10 III 1935 na konferencji w Krakowie proklamowano zjednoczenie organizacji młodzieżowej: „Akiba”, N.S., Ahawa (hebr., Miłość) i Histadrut Akademim Cij(j)onim (hebr., Akademicki Związek Syjonistyczny). W 2. połowie lat 30. próbowano dalej konsolidować syjonistyczne organizacje młodzieżowe. Miały one przede wszystkim przygotowywać młodzież do pracy na roli, włączać ją w dzieło odrodzenia języka hebr. i kultury hebr. oraz w budowę żyd. siedziby nar. w Palestynie. Przebycie hachszary było niezbędnym warunkiem, poprzedzającym wyjazd do Palestyny. Organizowano lekcje j. hebrajskiego, pogadanki na temat historii syjonizmu. Urządzano kolonie letnie, kursy instruktorskie dla kierowników kibuców, wydawano prasę. Prowadzono akcje na rzecz Keren Kaj(j)emet le-Israel oraz Keren ha-Jesod. W organizacji obowiązywał podział na członków i uczestników. Ci, którzy nie ukończyli 18 lat, nie posiadali praw wyborczych. W Polsce na początku 1934 N.S. skupiał 22 tysiące młodzieży w 320 „gniazdach”, wchodzących w skład ponad 17 okręgów. W listopadzie 1937 odbyła się w Warszawie wspólna konferencja organizacji młodzieżowych: N.S., „Akiba”, Frajhajt, Gordonia, Ha-Szomer ha-Cair, Ha-Szomer ha-Dati (hebr., Pobożny Strażnik) i He-Chaluc ha-Klal-Cij(j)oni (hebr., Pionier Ogólnosyjonistyczny). Postanowiono utworzyć wspólną, ogólnopolską centralę, a następnie zjednoczyć ruch chalucowy w ramach Brit ha-Irgunim ha-Chaluciim (hebrajski, Związek Organizacji Pionierskich). We wrześniu 1938 N.S. wezwała syjonistyczne organizacje młodzieżowe do zjednoczenia na płaszczyźnie programu Światowej Organizacji Syjonistycznej (ŚOS). Po wybuchu wojny N.S. podjął nielegalną działalność w gettach, miedzy innymi w Warszawie i Wilnie; zakładano komuny dla członków ruchu – uchodźców z innych miast; dzięki wsparciu Jointu organizowano akcję pomocy potrzebującym. Prowadzono także działalność kulturalną i wychowawczą, wydawano nielegalną prasę w językach jidysz i hebrajskim. Po wojnie organizacja wznowiła działalność w Polsce jako Ha-Noar ha-Cij(j)oni „Akiba” (hebr., Młodzież Syjonistyczna „Akiba”) i związana była ściśle z Ichudem. Na jej czele stała Naczelna Komenda Młodzieży Chalucowej „Ichud”. Zorganizowano kilkadziesiąt kibuców, uruchomiono seminarium dla kierowników tych instytucji. Tworzono też domy dziecka, przy których często działały szkoły hebrajskie; urządzano kolonie. Powstała szkoła morska „Zewulun” (por. Zabulon), kształcąca przyszłych marynarzy i rybaków w Palestynie (Izraelu). Artykuły i sprawozdania z działalności N.S. ukazywały się na łamach „Opinii”. Organizacja, na podstawie decyzji MAP, uległa likwidacji 1 I 1950. N.S., której członkami w znacznej mierze byli Żydzi emigrujący z Polski, działała także w Austrii, Bawarii, we Włoszech oraz na Cyprze, zaś Sekretariat Europejski ruchu mieścił się w Paryżu. N.S. związana była z palestyńską organizacją robotniczą Ha-Owed ha-Cij(j)oni (hebr., Robotnik Syjonistyczny).
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.