Kowner Ab(b)a (Abe)

Kowner Ab(b)a (Abe)

pseud.Uri (1918 Sewastopol – 1988 Jerozolima) – działacz ruchu oporu i przywódca partyzancki w latach II wojny światowej, jeden z twórców organizacji Bricha, działacz kulturalny i polityczny w Izraelu, poeta i pisarz. Ukończył średnią szkołę hebrajską w Wilnie, studiował sztuki plastyczne. Od młodości związany z ruchem Ha-Szomer ha-Cair. W 1940-1941, po przyłączeniu Litwy do Związku Radzieckiego, był członkiem Podziemia. Po zajęciu Litwy przez Niemców w czerwcu 1941 początkowo ukrywał się w klasztorze dominikanów na peryferiach Wilna. W miejscowym getcie działał w ruchu oporu, angażując się od początku w akcję stworzenia żydowskiej siły zbrojnej (por. getta w okresie Holokaustu). 31 XII 1941, na spotkaniu aktywistów ruchu He-Chaluc, odczytano manifest K., zawierający m.in. stwierdzenia: „Hitler zamierza zabić wszystkich Żydów w Europie. […] Żydzi litewscy są pierwszymi z kolei. Nie idźmy jak owce do rzeźni. Może jesteśmy słabi i bezbronni, ale jedyną możliwą odpowiedzią na poczynania wroga jest opór”. Była to pierwsza ocena masowych egzekucji Żydów, dokonywanych przez Einsatzgruppen, jako elementu planu wymordowania żydostwa europejskiego (por. „ostateczne rozwiązanie” kwestii żydowskiej), oraz pierwsze wezwanie do zbrojnego przeciwstawienia się Niemcom. Kiedy 21 I 1942 powstało w Wilnie ugrupowanie zbrojne Farajnigte Partizanen Organizacje (FPO), K. został członkiem jego kierownictwa, a w czerwcu 1943 – komendantem. Podczas akcji likwidacyjnej getta wileńskiego, we wrześniu 1943 dowodził nieudanymi działaniami powstańczymi FPO i akcją przedarcia się do lasu; w późniejszym okresie kierował oddziałem partyzanckim FPO i batalionem „Odwet” w Puszczy Rudnickiej. Po wyzwoleniu był jednym z twórców i działaczy brichy. K., jako kierownik jej komórki w Wilnie, a później w Lublinie, skupiał wokół siebie byłych partyzantów, ocalałych w ukryciu, i wszystkich pragnących emigrować (por. emigracja Żydów z Polski); nawiązał kontakt z działaczami syjonistycznej organizacji młodzieżowej, przebywającymi w Związku Radzieckim, bezskutecznie usiłował porozumieć się z administracją radziecką. Latem 1945 wyjechał – przez Włochy – do Palestyny, gdzie starał się uzyskać poparcie i środki na zorganizowanie akcji odwetu, wymierzonej przeciwko winnym zbrodni antyżydowskich. W drodze powrotnej do Europy został aresztowany przez władze angielskie, zawrócony do Palestyny, i tam osadzony w więzieniu. Po uwolnieniu w 1946 osiedlił się w kibucu i oddał się działalności literackiej; jest m.in. autorem poematów Ad lo-or, Mi-kol ha-achawot, Achoti ha-ktana, tomu publicystyki Al ha-geszer ha-zar; był laureatem nagród literackich, przewodniczącym Związku Literatów Izraelskich. Brał udział w wojnie o niepodległość Izraela (1947–1949).