galut

galut

(hebr., wygnanie, niewola, deportacja; jid. golus, gołes), zw. też niekiedy galut edom (hebr., niewola edomicka; por. Edomici) – pojęcie wyrażające koncepcję stanu i przeżyć ludu pozbawionego swej ojczyzny, powiązanych z poczuciem wyobcowania w krajach osiedlenia; jedno z najważniejszych pojęć określających kondycję narodu żydowskiego, żyjącego w diasporze od czasu zburzenia Drugiej Świątyni (70 n.e.) do powstania państwa Izrael (1948). W tym sensie diaspora w dziejach Żydów była zjawiskiem starszym niż g., gdyż już w okresie Drugiej Świątyni większość z nich żyła poza Palestyną i stan ten trwa do dziś. Dla pojęcia g. kluczowym warunkiem jest utrata religijno-polityczno-etnicznego centrum żydowskiego świata oraz tęsknota za jego przeszłością. Przez mistyków żydowskich stan ten był postrzegany jako zaburzenie boskiego porządku. Zjawisko to opisywali oni jako „wygnanie Szechiny”, które miało dokonać się za sprawą grzechów Izraela. Równocześnie powstała koncepcja „obecności Bożej na wygnaniu” (hebr. Szechina be-galuta), której wyraz dał Lewi Icchak ben Meir z Berdyczowa w przysłowiowym stwierdzeniu: „Tutaj, na wygnaniu, sam Bóg jest na wygnaniu”. Mają się do tego przyczyniać uczynki Izraela, a głównie studiowanie Tory, spełnianie przykazań, modły w synagogach. Nadzieja powrotu miała zarówno swój wymiar mesjański (Mesjasz poprowadzi wygnańców do Erec Israel) oraz eschatologiczny (Zgromadzenie Wygnańców; hebr. Kibuc Galuj(j)ot). Pierwszym okresem g. była niewola babilońska (hebr. galut bawel), choć w BH określenie to, w odniesieniu do tego czasu, oznaczało tylko „wziętych w niewolę”. Przypisanie pojęcia g. do niewoli Żydów w Egipcie było późniejszą koncepcją homiletyczną, zgodnie z którą to pierwsze wygnanie miało być prawzorem wszystkich innych wygnań. Rozważania związane ze znaczeniem i sensem g. były podejmowane niemal przez wszystkich najwybitniejszych myślicieli i stały się jedną z nici przewodnich myśli żydowskiej. Ważnym jej wątkiem było poszukiwanie odpowiedzi na pytanie o przyczyny znoszonych przez Żydów cierpień i prześladowań, które przez chrześcijan w duchu antyjudaizmu były postrzegane jako kara za odrzucenie „prawdziwego Boga”, czyli Chrystusa (Jezus z Nazaretu). Rabini przeciwstawiali temu koncepcję Izraela, jako sługi Boga cierpiącego za grzechy całego świata. S.E. Edels uważał wręcz, że chrześcijanie poprzez prześladowania Żydów ustawiają przeszkody na swej drodze ku doskonałości. Równocześnie koncepcja g. stała się jedną z ważnych spójni, pozwalających na zachowanie wspólnoty ludu żyjącego w diasporze. W epoce nowożytnej dążenie do przezwyciężenia stanu g. legło u podstaw większości ruchów, które doprowadziły do przemian w żydowskim świecie: począwszy od haskali i emancypacji, przez asymilację, po odrodzenie narodowym z Chibat Syjon i syjonizmem oraz innymi politycznymi tendencjami. Holokaust przyniósł ze sobą upowszechnienie świadomości, że g. stanowi zagrożenie dla bytu narodu żydowskiego. W tym kontekście pomoc Żydów z diaspory dla państwa Izrael może być porównana ze stanem z okresu Drugiej Świątyni.