Jezus z Nazaretu

Jezus z Nazaretu

(hebr. Jehoszua = JHWH jest zbawieniem; Jeszua; grec. Iesous; łac. Iesus; jid. Jejszu, Jezus) (ok. 4 p.n.e. Nazaret [według Ewangelii Betlejem] – ok. 30 n.e. Jerozolima) – dla chrześcijan Jezus Chrystus (hebr. maszijach; grec.-aram. messias = namaszczony; pomazaniec [ Mesjasz]; grec. christos; łac. christus), którego misja zbawcza zainicjowała powstanie chrześcijańskiego kościoła. Był postacią historyczną. Głównym źródłem do dziejów jego życia są Ewangelie, z których trzy (św. Mateusza, św. Marka i św. Łukasza) przedstawiają obraz J. z N., jako Żyda, żyjącego na przełomie dwóch er, przestrzegającego prawa religijnego. Postać historyczna J. z N. bywała pomostem i przyczyną niechęci między wyznawcami judaizmu i chrześcijanami (por. antyjudaizm). Jego śmierć na krzyżu została orzeczona według prawa rzymskiego, gdyż zgodnie z przepisami halachy musiałby zostać ukamienowany. W źródłach rzym. J. z N. był wspominany przez Tacyta i Swetoniusza. Żydowskie źródła z I w. n.e. milczą o nim, a pierwsze wzmianki, pochodzące prawdopodobnie z ówczesnych źródeł chrześcijańskich, pojawiają się dopiero w II w. n.e. Z III i IV w. n.e. pochodzą wypowiedzi polemiczne amoraitów, skierowane przeciwko dogmatom chrześcijańskim, dotyczącym J. z N., jako Mesjasza, Syna Bożego i Boga, przede wszystkim zawartym w chrystologicznych interpretacjach Ojców Kościoła. W TB J. z N. pojawia się jako uczeń rabinacki, który zszedł na złą drogę. W opowieści prozelity Onkelosa (II w.; por. Onkelosa Targum) zostali wskrzeszeni Tytus, Balaam i J. z N. Na zapytanie, czy autor ma zostać prozelitą, J. z N. stwierdził, iż winien on poszukiwać pokoju, a nie zła. Wypowiedź ta była interpretowana, jako ostrzeżenie przed prześladowaniem Żydów, zaś w Talmudzie podkreślono wielką różnicę stanowisk między Balaamem i J. z N., jako pomiędzy „wielbicielem idoli” a „wiarołomnym Żydem” (por. bałwochwalstwo). Od bazylejskiego wydania TB (1578-1580), zarówno cenzura chrześcijańska, jak i żydowska, usuwała zeń aluzje do osoby J. z N. Usunięte fragmenty były później zbierane w odrębnych kompilacjach. W średniowieczu powstawały także żydowskie opowieści o życiu J. z N. (por. Toldot Jeszu). Próby rekonstrukcji autentycznego nauczania J. z N. na podstawie Ewangelii św. Mateusza, św. Marka i św. Łukasza, oddzielonego od późniejszej tradycji, związanej przede wszystkim z Ewangelią św. Jana i pismami św. Pawła (Szawła), mogą wskazywać, że nie był on pewien swego mesj. posłannictwa. Wyłania się z nich obraz żydowskiego nauczyciela, bynajmniej nie tak odległego od faryzeuszy, jak sugeruje NT, głoszącego potrzebę spełniania uczynków nakazanych Prawem, zgodnie z jego ukrytym znaczeniem (stąd np. potępienie rozwodów). Podczas gdy faryzeusze pragnęli im nadać kierunek zgodny z sercem oraz z doktryną liszma, streszczoną w Pirke(j) Awot (2,12) w sentencji „Wszystko, co czynisz, czyń dla chwały Niebios”, J. z N. chciał „powrotu do pierwotnej czystości objawienia”. Jednak dopiero deifikacja osoby J. z N., uczynienie z wiary weń jedynej drogi ku zbawieniu (zwł. przez św. Pawła) i doktryna o jego zmartwychwstaniu wykopały przepaść między wyznawcami chrześcijaństwa i judaizmu.