parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

rozwód

rozwód

(hebr. ge(j)ruszim, ge(j)ruszin, get; jid. goresz, l.mn. gruszim) – rozwiązanie małżeństwa, które może nastąpić: a) w efekcie stwierdzenia, że było ono zakazane ( małżeństwo zakazane), choć i w tym wypadku wiele casusów wymaga uruchomienia procedury rozwodowej; b) bądź z innych przyczyn; ze względu na fakt, że w kulturze żydowskiej małżeństwo ma – przynajmniej do pewnego stopnia – charakter kontraktu. Tekst BH nie zawiera precyzyjnych ustaleń, dotyczących r. Niektóre jego sformułowania przez wieki były przedmiotem dyskusji. Podstawą oddalenia małżonki i wręczenia jej listu rozwodowego może być fakt, że mąż „znalazł w niej coś odrażającego” (Pwt 24,1), co interpretowano jako brak dziewictwa bądź przypadek cudzołóstwa (według szkoły Szammaja), bądź też zaistniały inne przyczyny, w tym nawet takie, jak np. częste przypalanie pożywienia przez połowicę (szkoła Hillela I); albo mąż znalazł urodziwszą niewiastę (według Akiwy ben Josefa). Zapisy w Księdze Powtórzonego Prawa (22,13-19 i 28-29) odbierają prawo do r. mężczyźnie, który fałszywie oskarżył żonę o brak dziewictwa bądź poślubił ją, po wzięciu jej gwałtem. Literatura profetyczna i mądrościowa ( literatura mądrościowa) zawiera wyraźne potępienia r. Mimo że tekst biblijny pozostawia prawo do r. w rękach mężczyzny, to – pod wpływem oddziaływania innych kultur starożytnych – zdarzało się, że kobiety inicjowały rozwiązywanie małżeństw. Ostateczne sprecyzowanie prawa o r. nastąpiło w Talmudzie (traktat Git(t)in) oraz w późniejszych tak(k)anot. Szczególnie istotne zmiany wnosiło prawo talmudyczne w postaci wyliczenia warunków, w których sąd ( be(j)t din) winien wymusić na mężu zgodę na udzielenie żonie r., nawet przy użyciu przemocy (np. chłosty), choć formalnie mąż powinien to uczynić dobrowolnie. Mogło się tak dziać w następujących wypadkach: 1. jeśli kobieta nie zaszła w ciążę w czasie 10 lat trwania małżeństwa (dowód impotencji męża); 2. jeśli mąż zapadł na dolegliwości, czyniące go odrażającym („obrzydliwym”); 3. jeśli małżonek odmówił swej połowicy pomocy lub nie jest w stanie jej udzielić; 4. jeśli mąż odmawia żonie jej praw małżeńskich; 5. jeśli mąż bije żonę, pomimo wcześniejszego pouczenia go przez sąd w tym przedmiocie. Wśród późniejszych innowacji prawa o r., najważniejszą jest takana rabiego Gerszoma ben Jehudy (X/XI w.). Zgodnie z nią, małżonek nie może rozwieść się z żoną wbrew jej woli, bowiem w tej kwestii wymagana jest zgoda obu stron. Ta decyzja miała decydujące znaczenie dla praktyki rozwodowej wśród Żydów aszkenazyjskich, jednak również niektóre gminy sefardyjskich ją akceptowały. Zmodyfikował ją w XII w. Jaakow ben Meir Tam, który uznał, że w szczególnych wypadkach można odejść od konieczności uzyskania obopólnej zgody na r., np. w sytuacji gdy żona dokonała apostazji i w związku z tym nie stanie przed sądem żydowskim; wówczas mąż może złożyć list rozwodowy (który stanowi zasadniczą część przewodu rozwodowego) w sądzie. Sąd, składający się z trzech członków znających dobrze prawo rodzinne judaizmu, rozstrzyga także kwestie związane ze świadczeniami finansowymi oraz opieką nad dziećmi. Przy tym nie chodzi tu o alimenty, gdyż instytucja ta jest nieznana prawu żydowskiemu, bowiem r. jest pojmowany w nim jako „całkowite odłączenie”. Łatwość uzyskania r. w prawie żydowskim jest pozorna, wobec niechęci do rozwiązywania małżeństwa, mającego wymiar religijno-mistyczny. Powszechną praktyką było więc, że sędziowie ( daj(j)an) i inne osoby związane z sądem, dążyły do pogodzenia małżonków. Dopiero w razie stwierdzenia niemożności podtrzymania trwałości związku – wyrażały zgodę na r. (por. monogamia). Wierzono także, że udzielenie r. przez śmiertelnie chorego męża zwiększa szansę jego wyzdrowienia. Pozwalało to potencjalnej wdowie uniknąć kłopotliwej procedury chalicy. R. taki, zw. szchiw-mera, mógł mieć formę warunkową (w Polsce nazywany był rozwodem wiedeńskim”), tzn. uznawano go za nieważny, gdy małżonek wyzdrowiał, a nawet jeśli poniósł śmierć z innej przyczyny niż choroba, którą przechodził, udzielając rozwodu. Jednak w XIII w. tosafista Jechiel ben Josef z Paryża wprowadził nakaz udzielania w tym wypadku r. bezwarunkowego, wobec czego wyjściem z sytuacji była umowa o ponownym zawarciu związku małżeńskiego w razie, gdyby chory mąż wyzdrowiał. Na temat r. warunkowego na pocz. XVI w. w Polsce toczyła się zażarta polemika, w której głównymi adwersarzami byli Joszua ben Aleksander ha-Kohen Falk i Meir ben Gedalia. Drugi z nich obronę trybu warunkowego r. przypłacił utratą stanowiska głównego rabina Lwowa. W krajach, gdzie obowiązywały r. cywilne wymagano, by najpierw odbyło się postępowanie przed sądem świeckim, a dopiero potem przeprowadzano procedurę r. religijnego. Dotyczyło to jednak głównie społeczności reformowanych ( judaizm reformowany) i – w dużej mierze – zasymilowanych ( asymilacja). W społecznościach ortodoksyjnych ( judaizm ortodoksyjny; chasydyzm polski), m.in. w Polsce w XIX w. i w okresie międzywojennym, często lekceważono konieczność świeckiego potwierdzenia rozwodu, co w konsekwencji powodowało duże trudności w regulowaniu statusu kolejnych małżeństw osób rozwiedzionych (także w sferze obejmowania spadków; uznawania dzieci itp.). W Izraelu w ogóle nie istnieje procedura r. cywilnego, a religijne sądy mogą korzystać z pomocy władzy świeckiej w stosowaniu środków przymusu. (Zob. też: Ewen ha-ezer; mi'un; t(e)naim)

Polski Słownik Judaistyczny

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]