Gerszom ben Jehuda

Gerszom ben Jehuda

Gerszom ha-Zak(k)en (hebr., Gerszom Starszy), zw. Meor ha-Gola (hebr., Światło Diaspory), Rabe(j)nu (hebr., Nasz Rabi; ok. [960] 966 Metz – ok. 1028 [1040] Moguncja) – uczony; twórca podstaw tradycji aszkenazyjskiej. Był protagonistą racjonalizmu w naukach talmudycznych wśród Żydów franko-niemieckich. Dzięki jasności wykładu G. ben J., kierowana przezeń jesziwa w Moguncji przyciągała uczniów z wielu krajów. On sam systematycznie budował podstawy gmachu wiedzy talmudycznej. Dążąc do ustalenia prawidłowej lekcji Biblii, zajmował się masorą, choć jego autorstwo oryginalnego dzieła z tej dziedziny jest kwestią sporną (być może był twórcą kompilacji); bez wątpienia, zainicjował rozległe badania i ustalił oczyszczoną wersję tekstu biblijnego. Pracował także nad usunięciem pomyłek i błędów oraz dodatków, które pojawiły się w ciągu wieków kopiowania Talmudu. Zakazał kopistom, pod karą cheremu, wprowadzania jakichkolwiek zmian do oczyszczonego tekstu. Można przypuszczać, że był autorem komentarzy do całego Talmudu, choć nie wszystkie ich części zachowały się. Ciesząc się powszechnym autorytetem wśród Żydów w Niemczech, Francji i we Włoszech, musiał zajmować się kwestiami halachicznymi. Jego responsy cytowane były przez wielu uczonych, m.in. przez Rasziego i wszystkich kodyfikatorów (por. halacha). Wielkie znaczenie miały jego decyzje halachiczne (zw. w j. hebr. tak(k)anot de Rabi Gerszom; por. tak(k)anot). Około roku 1000 G. ben J. zwołał zjazd rabinów, który wydał dwadzieścia pięć zasadniczych decyzji, zakazujących m.in.: 1. poligamii; 2. udzielania rozwodu bez uzyskania zgody obu stron, wbrew postanowieniom talmudycznym, uzależniającym rozwód od woli męża; 3. prześladowania odstępców od judaizmu, którzy zostali do tego zmuszeni, oraz zawstydzania powracających doń apostatów (apostazja); 4. czytania cudzej korespondencji, co było istotnym novum w ówczesnej obyczajowości. Jest także autorem pokutnych s(e)lichot, które powstały pod wrażeniem wymuszonego przyjęcia chrztu przez jego syna, a być może także przez żonę, w okresie prześladowań Żydów w Moguncji (por. tojf gewałt).