tojf gewałt

tojf gewałt

(jid., gwałt chrztu) – określenie oddające żydowskie stanowisko wobec wymuszonej konwersji na chrześcijaństwo, niezależnie od środka nacisku (zagrożenie życia, przemoc fizyczna, nacisk psychiczny, utrata pozycji społecznej bądź dochodów, wygnanie z kraju itp.). W średniowieczu i w późniejszych wiekach pociągała ona za sobą niemożność powrotu do judaizmu, gdyż krok taki był pojmowany jako herezja i ścigany przez inkwizycję (por. marrani). Mimo wszystko, w społeczności żydowskiej bardzo liczne były przykłady heroicznych postaw wobec nacisków „pseudomisjonarskich” w duchu Kid(d)usz ha-Szem. Stosowanie t.g. wynikało nie tyle z przyczyn teologiczno-doktrynalnych, ile z uprzedzeń antyżydowskich i obecnych w chrześcijaństwie wątków antyjudaizmu. Nakładały się na nie wyobrażenia ludowe, według których np. osoba „nawracająca” Żyda, „automatycznie” zyskiwała nagrodę wieczną. Praktyka wymuszania na Żydach chrztu pojawiła się wraz z zajęciem przez chrześcijaństwo pozycji religii panującej w Cesarstwie Rzymskim. Sytuacja Żydów uległa szczególnemu pogorszeniu w VII w., kiedy to panujący zakazali praktykowania judaizmu w Cesarstwie Bizantyńskim (614), w państwie Wizygotów na Półwyspie Pirenejskim (616), w Galii (626) i Lombardii (661). Od tego czasu Europa była widownią wielu kampanii przynoszących wymuszone chrzty (m.in. w okresie I wyprawy krzyżowej). Równocześnie brak dobrowolności przy przyjmowaniu sakramentu uwłaczał jego godności. Jednak choć II Sobór ekumeniczny w Nicei (787) nakazywał przestrzeganie zasady dobrowolności chrztu, to w późniejszym okresie cesarze bizantyńscy kilkakrotnie wydawali edykty o przymusie jego stosowania. W kościele katolickim, generalnie od panowania papieża Grzegorza I Wielkiego (590-604) papieże podkreślali, że chrzest powinien być dobrowolny. Jednak stosowanie t.g. nie było obwarowane karami kanonicznymi, a samo pojęcie „przymusu” – zdefiniowane w sposób ostateczny. Szczególną formą t.g. było udzielanie chrztu dzieciom (najczęściej po ich uprowadzeniu), wbrew woli ich rodziców. Papieże wielokrotnie wydawali kategoryczne zakazy tego typu praktyk (m.in.: Innocenty IV w 1246; edykt Świętego Oficjum wydany w Awinionie w 1776, na polecenie Piusa VI). Jednak papież Benedykt XIV w 1747 wydał bullę przyznającą dzieciom, które ukończyły siedem lat, prawo decyzji w sprawie zmiany religii. W praktyce, sankcjonowała ona wypadki konwersji w wyniku porwania. Takie „nawrócenia” w monarchii habsburskiej akceptował patent cesarzowej Marii Teresy z 1775 oraz praktyka władz w Królestwie Polskim w 1. poł. XIX w. Na ziemiach wcielonych do Cesarstwa Rosyjskiego wymuszano je zwłaszcza wobec kantonistów. W Polsce przedrozbiorowej, według wszelkiego prawdopodobieństwa, t.g. wobec dziewcząt żydowskich stosował zakon żeński Mariae Vitae (powstały w 1737) w Wilnie. W 1783 biskup wileński, Ignacy J. Massalski, wydał list pasterski, przestrzegający księży przed chrzczeniem dzieci żydowskich bez wiedzy rodziców. Tenże hierarcha kościoła katolickiego, związany z nurtem oświeceniowym, przyczynił się także do kasaty wspomnianego zakonu mariawitek. Niemniej, nawet po czasach oświecenia, wybuchały skandale związane z chrzczeniem dzieci żydowskich, z których bodaj najgłośniejsza była tzw. sprawa Mortara (1858 w Bolonii). Z punktu widzenia strony żydowskiej, chrzty udzielane dzieciom żydowskim ukrywanym w okresie Holokaustu przez rodziny bądź instytucje katolickie (np. zakony), także były uznawane za stosowanie t.g. Toteż po II wojnie światowej dużą wagę przywiązywano do akcji „odzyskiwania dzieci”, jako gwarancji ich powrotu do judaizmu, a pośrednio – na łono narodu żydowskiego (zob. bricha).