mar(r)ani

mar(r)ani

(od hiszp., marrano = świnia) – określenie funkcjonujące od XVI w., odnoszące się do Żydów, którzy pod przymusem wyrzekli się swej religii i przyjęli chrześcijaństwo lub islam. Pierwszymi m. byli Żydzi, zmuszeni do przyjęcia chrztu w roku 613 przez Wizygotów w Hiszpanii, mimo to nieposiadający takich praw, jak inni chrześcijańscy mieszkańcy państwa. Prześladowania Żydów w XIII–XIV w. zaowocowały pojawieniem się m. we Francji, Włoszech i w Hiszpanii (gdzie stali się zjawiskiem powszechnym, na skutek przymusowych chrztów w 1391-1415). Oficjalnie określani byli jako conversos (hiszp., nawróceni) lub christiani novi (nowi chrześcijanie); w języku hebr. i jid. – anusim (od hebr., in(n)us = przymus, zniewolenie, gwałt). Mimo, iż chrześcijańskie otoczenie traktowało ich podejrzliwie i z pogardą, wielu asymilowało się, osiągając wysokie stanowiska państwowoe i kościelne. Część z nich potajemnie pielęgnowała obrzędy żydowskie (szczególnie m. mieszkający w okolicach Toledo i Barcelony). Ujawniony przez Inkwizycję (po 1481) problem powiązań m. ze światem żydowskim nie został rozwiązany wygnaniem Żydów z Hiszpanii w 1492. Również w Portugalii, po 1497 mogli pozostać tylko ci Żydzi, którzy przyjęli chrzest. W XVI–XVII w. wielu m. emigrowało do północnej Afryki, Włoch, Turcji i Niderlandów, gdzie jawnie powracali do judaizmu. Grupy m. przetrwały w północnej Portugalii do czasów współczesnych (przestrzegali części przepisów rytualnych i świętowali niektóre święta żydowskie). W latach 20. XX w. międzynarodowe organizacje żydowskie podjęły akcję judaizacji m. i stworzenia im szansy powrotu do społeczności żydowskiej. W państwach islamskich m. pojawili się na skutek prześladowań Żydów w Egipcie w 1008-1020, w Maroku w 1146 i Jemenie w 1172. Jednakże po oficjalnym złożeniu muzułmańskiego wyznania wiary, mogli niemal jawnie praktykować swą pierwotną religię. W Iranie żyli krypto-Żydzi, wyznający oficjalnie islam w wersji szyickiej.