be(j)t din

be(j)t din

(hebr., dosł.: dom sądu; jid. bez(d)n, besdn) – uświęcona tradycją instytucja religijnego sądu żydowskiego, składającego się zazwyczaj z trzech sędziów (da(j)jan), ale też mógł to być np. tylko jeden sędzia (zazwyczaj miejscowy rabin), czy też siedmiu „starszych” gminy (hebr., towe(j) ha-ir; por. towim). Przewodniczącym b.d. był aw be(j)t din. Każda żydowska gmina miała własny b.d., który zazwyczaj zbierał się na posiedzenia w dni targowe. W starożytności, w miastach liczących mniej niż 120 mieszkańców b.d. składał się z 3 sędziów, w większych z 23 (Sanhedryn Mały); sądem najwyższym był Sanhedryn Wielki. Zgodnie z tradycją uważano, że w obradach wraz z sędziami uczestniczy Bóg. B.d. zajmował się głównie sprawami związanymi z religią; m.in. z: orzekaniem koszerności (kaszer; trefa; prawa dotyczące żywności), ubojem rytualnym, oraz kwestiami dotyczącymi rozwodów (get; rozwód), prozelityzmu (prozelita), problemami halachicznymi; rozpatrywał także spory cywilne. Jednak w późniejszych wiekach rozpatrywanie części spraw religijnych pozostawało w kompetencji sądów kahalnych (sądy żydowskie świeckie). Choć b.d. przeszedł wiele przeobrażeń, w diasporze przez wieki pozostawał twierdzą żydowskiej autonomii i – już ze zmniejszoną siłą oddziaływania – funkcjonuje aż do czasów współczesnych. Jego autorytet rozciągał się na wszystkie sfery życia Żydów. W dawnej Polsce, w dużych gminach, istniało nawet po kilka składów sędziowskich (liczących 3-7 sędziów), wybieranych co roku, jednocześnie z wyborami innych władz gminnych, a rabin przewodniczył zespołowi rozpatrującemu najpoważniejsze sprawy. Wzajemny stosunek owych kolegiów mógł być równorzędny lub hierarchiczny. W małych przykahałkach, w których nie było trzech wykwalifikowanych sędziów, i których nie stać było na utrzymanie rabina, do składu kolegium sędziowskiego dokooptowywano burmistrza kahalnego, kantora, mełameda lub jakiegokolwiek członka gminy, umiejącego czytać. Niefachowe składy sędziowskie, nie cieszące się zbyt wielkim zaufaniem społeczności, wydawały orzeczenia zwane „obywatelskimi” (hebr. piske(j) baal-ha-batim). Sprawy poważniejsze rozstrzygał sąd gminy naczelnej, do której należał dany przykahałek. Od wyroku można się było odwołać do żydowskiego sądu ziemskiego (okręgowego), zwanego Be(j)t Din ha-Gadol. Najwyższą instancją odwoławczą był Trybunał Sejmowy, zbierający się w Koronie dwa razy do roku. Do rozstrzygania spraw finansowych wybierano sędziów-duchownych, zw. sędziami krajowymi (hebr. daj(j)an (ha-)medina). Czasem do rozpatrzenia jakiejś sprawy delegowano pięciu sędziów, a ich wyrok zatwierdzano jako orzeczenie Trybunału Sejmowego. (Zob. też Sanhedrin; Trybunały Sejmowe żydowskie)