parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

prawa (przepisy) dotyczące żywności

prawa (przepisy) dotyczące żywności

(hebr. kaszrut; jid. kaszres) – zostały wywiedzione z zakazów biblijnych, rozwiniętych potem w Misznie, oraz z zasad, wynikających z przepisów o czystości rytualnej. Stanowią temat wielu dzieł literatury rabinicznej, w której podejmowano drobiazgowe rozważania, związane z tym przedmiotem. Jednym ze sposobów interpretacji powstania i znaczenia p.d.ż. są względy zdrowotne; taki pogląd wyraził m.in. Majmonides w dziele More(j) newuchim. Właśnie ze względu na zagrożenie dla zdrowia i życia (hebr. sak(k)ana = niebezpieczeństwo), wydano wiele regulacji prawnych i zaleceń ( tak(k)anot; np. zakaz spożywania mięsa zwierząt, ukąszonych przez chore na wściekliznę bądź jadowite stworzenia; por. wąż). W p.d.ż. widziano również sposób samodoskonalenia i samokontroli. Uważano, że jest to także droga, wybrana przez Stwórcę do uświęcenia narodu wybranego (por. Kpł 11,44-45). W XIX w. w judaizmie reformowanym pojawił się nurt, zmierzający do uznania p.d.ż. za relikt przeszłości. Natomiast dla ortodoksów ich ścisłe przestrzeganie stało się probierzem wierności religii (por. judaizm ortodoksyjny). W istocie, p.d.ż. odegrały szczególną rolę, jako cecha odróżniająca „żydowski styl życia” w codziennej egzystencji od nieżydowskiego otoczenia. W tym też sensie przyczyniły się do zachowania przez Żydów odrębności w okresie bez mała dwóch tysięcy lat życia w diasporze, także ze względu na to, że ich surowe przestrzeganie ograniczało kontakty z innymi ludami (np. utrudniając wspólne ucztowanie; por. biszul nochri) oraz że praktycznie było możliwe tylko w obrębie gminy żydowskiej. Żydom wolno spożywać niemal wszystkie pokarmy roślinne, uznawane za „obojętne” ( parwe), z wyjątkiem: 1. owoców, zaliczanych do kategorii orla; 2. chleba, pieczonego z ziarna, pochodzącego z nowych zbiorów (zw. w j. hebr. chadasz = nowe [ziarno]); zakaz ten obowiązywał, aż do wigilii trzeciego dnia święta Pesach; 3. produktów, zaliczanych do grupy tewel (hebr., produkty „nieopodatkowane”, tj. przed oddaniem dziesięciny do Świątyni Jerozolimskiej); prawo to obowiązywało tylko w Erec Israel (por. chal(l)a); po zburzeniu Świątyni stosowano też symboliczne okupienie tego zakazu drobną monetą; 4. gatunków roślin, zaliczanych do kategorii kilajim; zakaz siania (sadzenia) razem różnych gatunków, obowiązywał tylko w Erec Israel; 5. trunków, określanych mianem nesech (hebr., wino do libacji), tj. wyprodukowanych czy nawet tylko dotkniętych (np. rozprowadzanych albo przechowywanych) przez nie-Żyda; początkowo zakaz ten dotyczył jedynie wina, używanego bądź przygotowanego do libacji na cześć obcych bożków (por. bałwochwalstwo), później został rozciągnięty na wspomniane trunki. Bardziej skomplikowane są zasady, dotyczące mięsa zwierząt. Żydom nie wolno spożywać przede wszystkim mięsa oraz jego przetworów ze zwierząt nieczystych ( czystość rytualna), tzn.: a) wśród czworonogów dozwolone jest mięso tylko tych, które mają racice (rozdwojone kopyta) i równocześnie są przeżuwaczami, z czego wynika zakaz jedzenia mięsa wielbłąda, świstaka bądź zająca, jako że nie posiadają one kopyt, czy świni, która nie jest przeżuwaczem; b) z ryb i innych stworzeń żyjących w wodach, dozwolone są tylko te, które mają płetwy i łuski, co eliminuje skorupiaki, tzw. frutti di mare oraz np. węgorze; c) ze „zwierząt latających” zakazane są gatunki, wyliczone w Księdze Kapłańskiej (11,13-19) oraz owady, za wyjątkiem tych, których tylne kończyny wystają ponad głowę (np. szarańcza); d) zakazane jest jedzenie wszystkich stworzeń pełzających (robaki, węże itp.). Nie wolno też spożywać części żywych zwierząt. Mięso zwierząt i ptaków, dopuszczone do konsumpcji, musi pochodzić z uboju rytualnego („nieczyste” jest zatem mięso ze zwierząt padłych oraz zranionych i chorych; por. trefa). Nie wolno również jeść pewnych, ściśle określonych, części zwierząt, w tym m.in.: tłuszczu z brzucha (hebr. chelew) wołu, owcy i kozy; ścięgien oraz żyły udowej, na pamiątkę kontuzji, odniesionej przez Jakuba w walce z aniołem, a także innych ścięgien i arterii krwionośnych. Całkowitym zakazem objęte jest spożywanie krwi (za wyjątkiem krwi ryb). Toteż mimo że zwierzęta są poddawane ubojowi rytualnemu, trzeba je jeszcze koszerować (por. kaszer) przez półgodzinne moczenie i godzinne trzymanie w soli oraz płukanie (w wypadku wątroby wymagane było jej nacinanie i opalanie). Jajka (za wyjątkiem tych, które noszą ślady krwi) i inne produkty zwierzęce (np. mleko), pochodzące od zwierząt czystych rytualnie, dozwala się spożywać, uznając, że stanowią ich „część”. Wyjątek stanowi miód, uważany za wytwór, a nie produkt „nieczystej” pszczoły. Liczne konsekwencje ma biblijny zakaz gotowania koźlęcia w mleku jego matki (Wj 23,19; 34,26; Pwt 16,21), wynikający z faktu, że czynność tę wiązano z kultami pogańskimi. Został on rozwinięty w całkowity zakaz mieszania pokarmów mlecznych (jid. milchik) i mięsnych (jid. flejszik), z wyjątkiem ryb (por. parwe). Zasada ta dotyczy nie tylko łączenia ich w jednej potrawie, ale też przechowywania, przygotowywania i spożywania (odrębne garnki, naczynia, sztućce itp.), a nawet konieczności zachowania przedziału czasowego między jedzeniem obu typów żywności (od 1 do 6 godz., zgodnie z przepisami, zawartymi w Szulchan Aruch). W praktyce stosowanie p.d.ż. miało liczne i daleko idące konsekwencje w życiu rodzinnym, gospodarczym i społecznym. Skomplikowany system zakazów, który w wielu konkretnych wypadkach bywał niejednoznaczny, stał się jedną z ważniejszych przyczyn, dla których każda gmina musiała mieć specjalistę, tj. rabina, do orzekania w wypadkach wątpliwych. Ubój rytualny (hebr. szchita) wymuszał jego organizację i zatrudnianie szo(j)chetów oraz doglądających go nadzorców (por. bodek). Mięso ze szchity było też droższe , ze względu na obciążenie go opłatami, oraz – w pewnych okresach – także podatkiem koszernym. Kiedy zaś przed szabasem okazywało się, że ubój został dokonany wadliwie bądź z innych względów mięso zostało uznane za nieodpowiadające p.d.ż., wówczas musiano je sprzedać nie-Żydom, najczęściej zaniżając cenę. Podobnie działo się w sztetł, gdy rabin kilkakrotnie decydował o niekoszerności zabijanych kolejno sztuk bydła. W związku z tym starano się już nie zabijać więcej zwierząt w piątek, by uniknąć strat, wynikających z pospiesznej wyprzedaży mięsa. Ponieważ trudno było oddzielić „nieczyste” części od pozostałego mięsa, przeznaczonego do spożycia, w wielu gminach w ogóle nie jedzono tylnych części zwierząt. Kiedy w latach 30 XX w. państwo polskie narzuciło ograniczenia w uboju rytualnym, rozgorzała dyskusja, czy wolno trybować zadnie mięso. Choć rabinat warszawski ostatecznie uruchomił związane z tym kursy dla rzeźników, to jednak wielu rabinów odrzucało to odstępstwo od miejscowej tradycji. Waga tych zagadnień miała nawet wpływ na wyobrażenia o erze mesjańskiej, które m.in. wiązały się z wiarą, że kiedy nadejdzie Mesjasz, wszystkie zwierzęta staną się koszerne. (Zob. też: Jore Dea; maszgi'ach; talerz odwrócony; Sefer ha-Rokeach; Tohorot)

Polski Słownik Judaistyczny

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]