ryba

ryba

(hebr. dag; jid. fisz) – symbol miesiąca adar, stąd czasami jej obecność na przedmiotach rytualnych (talerzach, serwetkach), używanych w czasie święta Purim ( purimowe talerze), które wypada właśnie w tym miesiącu; symbol płodności. Ryby (por. znaki zodiaku) były także symbolem plemienia Neftalego. Mistycy żydowscy uważali, że w czasie szabatu następuje połączenie boskich pierwiastków – męskich z żeńskimi, w wyniku czego kreowane są dusze sprawiedliwych. Według kabalistów, ta jedność była namiastką przyszłej wiecznej harmonii świata boskiego, bez której nie mogło zaistnieć zbawienie i odkupienie Izraela. Stąd w tradycji żydowskiej mawia się, że świat, który nadejdzie ( Olam ha-Ba), będzie „wiecznym szabatem”. Ponadto wartość hebrajska słowa dag odpowiada liczbie 7 ( dalet = 4 + gimel = 3), czyli siódmemu dniowi tygodnia, dniowi odpoczynku – szabatowi. Nieprzypadkowo więc głównym daniem, jakie podawano w szabat, była r.; często nawet balsaminki wykonywano w kształcie r. Niektórzy uczeni obliczali, że koniec świata i nadejście ery mesjańskiej nastąpi w momencie koniunkcji Saturna z Jupiterem w gwiazdozbiorze Ryb. Pod postacią r. przedstawiano w żydowskiej sztuce kultowej mitycznego potwora, Lewiatana, którego mięso – zgodnie z tradycją żydowską – sprawiedliwi będą spożywać na uczcie mesjańskiej. Wizerunki ryb odnajdujemy także na macewach. Najczęściej miało to związek z datą śmierci zmarłego, która wypadała w adar lub w szabat. Przedstawiano je w układach antytetycznych bądź pojedynczo, czasami trzy ryby, splecione w kole (zob. też zając). Ten ostatni układ pojawia się też w polichromiach siedemnastowiecznych synagog, zdobi talerze pesachowe i purimowe. Niewykluczone, że układ ten symbolizuje Przyszły Świat, który – według kabalistów – miał nadejść w trzecim cyklu eonowym (hebr. szmit(t)ot). Zazwyczaj wyobrażenie dwu ryb wybijano na dnie miedzianych naczyń (kwart; hebr. kijor), służących do rytualnego obmywania rąk ( czystość rytualna). Woda w tradycji żydowskiej symbolizuje Torę; ryby w tym wypadku symbolizują więc ludzi sprawiedliwych, którzy czerpiąc z jej „źródeł zbawienia” (Iz 12,2-3), zapewniają sobie życie wieczne. W literaturze talmudycznej życie człowieka porównywano do dwunastu znaków zodiaku. Kiedy Bóg wydobędzie człowieka z Szeolu, oczyści wodami Wodnika, wówczas on, jak nowo narodzone koźlę, będzie wzrastać na nowo i cieszyć się życiem wiecznym w raju, w części przewidzianej dla sprawiedliwych, tak jak r., która czerpie radość z przebywania w wodzie. Czasownik „wzrastać” posiada w języku hebrajskim ten sam rdzeń, co „ryba” – DG; stąd to porównanie. O r., wodzie życia czytamy także u proroka Ezechiela (Ez 47,9). (Zob. też prawa dotyczące żywności)