zając

zając

(hebr. arnaw; w BH tylko w formie arnewet); królik (hebr. szafan [słowo to oznacza także borsuka górskiego (skalnego) – Hyrax syriacus]; jid. hoz; kinigł) – jego wizerunek w żydowskiej sztuce kultowej można już spotkać w mozaikach synagog pochodzących z pierwszych wieków naszej ery (Hammam Lif, Maon). Począwszy od okresu średniowiecza, scenami polowań na z. ozdabiano hagady pesachowe (Hag(g)ada szel Pesach). Obecność tych przedstawień tłumaczona jest zdaniem Jag den Has (niem., gonić zająca), które otrzymuje się z akrostychu jaknehaz, utworzonego z hebr. wyrazów: jajin (wino), Kid(d)usz (poświęcenie), ner (światło), hawdala (rozdział), zman (pora). Słowa te wyznaczały porządek błogosławieństw, kiedy po szabacie następowało święto. Niewykluczone, że powstanie tego akrostychu i myśliwskie sceny polowań na z., łanię czy jelenia, ozdabiające nie tylko wspomniane hagady, ale także inne iluminowane manuskrypty hebrajskie, jak: Zwoje Estery, machzory, mają swoje źródło w eschatologicznych metaforach proroka Jeremiasza (Jr 16,16). Mówi się w nich, że w dniach ostatecznych Bóg pośle wielu myśliwych, którzy upolują rozproszony lud Izraela, aby na powrót sprowadzić go do ziemi jego przodków. Z. w żydowskiej sztuce kultowej wydaje się uosabiać naród żydowski, którego jedyną obroną przed prześladowaniami była ucieczka. Podobne cechy tego zwierzęcia wymienia BH, gdzie dwukrotnie (Ps 104,18; Prz 30,26) jest wspominany jako królik (w Biblii Tysiąclecia – raz jako borsuk, a raz – w l.mn. – jako „góraliki” [właśc. góralki]). Wyobrażenia z. można spotkać na macewach, gdy flankuje Drzewo Życia, w drewnianych aronot (ha-)kodesz, na bimach. Najbardziej znane jest jego przedstawienie w polichromii sufitowej synagogi w Chodorowie, gdzie dwugłowy orzeł trzyma w szponach dwa biegnące w dwie strony z., nadto tam – oraz w Gwoźdźcu – pojawiają się też w kole trzy z., połączone uszami, które tworzą trójkąt (zob. też ryba). Ponieważ plafon chodorowski przedstawia Wszechświat – boskie dzieło stworzenia, być może koło z z. symbolizuje ziemię. W modlitwie porannej na święto Szawuot jest mowa o trzech kołach, które Bóg roztoczył nad przepaścią: dookoła nieba, ziemi i morza, a także o tym, że trzykrotnie napisaną Torę przekazał w trzecim miesiącu narodowi żydowskiemu, podzielonemu na trzy stany, a swym pośrednikiem obrał Mojżesza, pochodzącego z trzeciego pokolenia. Źródeł takiego trójpodziału można się też doszukiwać w jednej z żydowskich teorii mistycznych, dotyczącej trzech rodzajów odwiecznego światła, od którego pochodzą wszystkie sefiry lub w teorii siedmiu cykli eonowych (szmit(t)ot). Według tej ostatniej, Przyszły Świat (Olam ha-Ba) ma nadejść w trzecim eonie. (Zob. też prawa dotyczące żywności)