parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

ubój rytualny

ubój rytualny

(hebr. szchita; jid. szchite) – sposób dokonywania rzezi zwierząt w sposób zgodny z halachą, w celu pozyskania koszernego mięsa ( kaszer; prawa dotyczące żywności; trefa); odnosi się on tylko do ssaków i ptaków, gdyż ryby i inne zwierzęta są z niego wyłączone. W Prawie Pisanym zakazem objęte zostało spożywanie mięsa z żywych stworzeń, będące jednym z praw Noachidów. Pośrednio ustanawiało więc ono konieczność uboju. Księga Kapłańska zawiera bliższe wskazówki dotyczące zabijania zwierząt ofiarnych, z czego wnoszono, że szczegółowe przepisy dotyczące u.r. początkowo obowiązywały tylko kapłanów przygotowujących ofiary, a następnie zaczęły obowiązywać cały lud. Według tradycji, przepisy te należą do halachy synajskiej, gdyż to sam Mojżesz miał ustnie instruować rzezaków ( szojchet; w in. wersji, do halachy synajskiej należą przepisy dotyczące uboju ssaków, pozostałe są dziełem soferim). Przepisy odnoszące się do u.r. zawiera talmudyczny traktat Chul(l)in. Najważniejszymi etapami u.r. są: 1. dokładne zbadanie noża (ma być ostry, bez żadnych wyszczerbień, dwukrotnie dłuższy od szerokości gardła zwierzęcia); 2. odmówienie błogosławieństwa; 3. poderżnięcie zwierzęciu gardła jednym, płynnym ruchem, tak, by rozcięte zostały główne naczynia krwionośne; 4. zbadanie noża po tym zabiegu; jeśli pojawiły się na nim szczerby – mięso uznaje się za trefne; 5. przykrycie rozlanej krwi; 6. zbadanie zwierzęcia, którego mięso dyskwalifikują: ułomności budowy, ślady chorób, zaleganie krwi itp. Zasadniczymi przeszkodami w uznaniu za koszerne mięsa z u.r. są: 1. szchij(j)a – zatrzymanie lub przerwa w ruchu noża; 2. drasa – ześliźnięcie się noża ku dołowi w kierunku karku zwierzęcia, w przeciwieństwie do pożądanego kierunku – wprost ku tyłowi, ku głównym naczyniom krwionośnym; 3. hachlada – wbicie noża tak, że następnie przecina on naczynia krwionośne od środka szyi; 4. hagrama – cięcie dokonane w nieodpowiedniej części gardła; 5. ik(k)ur – użycie złych narzędzi, powodujące, że naczynia krwionośne zostały przerwane, a nie przecięte. Nad całością procedury – poza autokontrolą szojcheta – czuwał rabinat oraz związana z nim społeczna inspekcja (por. bodek). Prawidłowo wykonany u.r. powoduje niemal bezbolesną śmierć zwierzęcia w ciągu jednej minuty. Wiele autorytetów wypowiadało się za możliwie jak najdalej posuniętym oszczędzaniem zwierzęciu cierpienia. Organizowanie u.r. było jedną z najważniejszych domen działalności gminy żydowskiej. Już w XII w. w Hiszpanii we wszystkich gminach pobierano podatek od mięsa, pochodzącego z u.r., który służył do opłacenia rzezaków oraz stworzenia warunków do ich prawidłowej pracy. Wśród Żydów aszkenazyjskich (w tym w Polsce) podobne podatki zasilały kasę gminną, z której utrzymywano różne instytucje społeczne (zwłaszcza szkoły i synagogi). W XVIII w. wprowadzony przez chasydów nowy sposób ostrzenia noży, używanych do u.r., został potępiony przez misnagdów i Gaona z Wilna, co stało się bezpośrednią przyczyną rzucenia na nich klątwy w 1772. W 2. poł. XIX w. towarzystwo ochrony zwierząt i sprzymierzeni z nimi antysemici w kilku krajach europejskich przypuścili atak na u.r. (m.in. w Szwajcarii i w kilku krajach niemieckich oraz w Finlandii). W latach 30. XX w. za tym przykładem poszły Norwegia (1930) i Szwecja (1937). W Polsce w okresie narastania tendencji nacjonalistycznych w lutym 1936 posłanka Janina Prystorowa wniosła do Sejmu RP projekt dotyczący wprowadzenia zakazu u.r. Ustawa z kwietnia 1936 ograniczyła go do wyznaczanych administracyjnie kontyngentów. Ponownie zakaz u.r. rozważany był przez parlament polski w 1937. W marcu 1938, a następnie ponownie w 1939, sejm uchwalił ustawę o jego zakazie, mającą obowiązywać od 1942 (przed wybuchem II wojny światowej Senat nie zdążył jej przedyskutować). Sprawa ta wywołała wielkie oburzenie religijne sfer społeczeństwa żydowskiego. W marcu 1938, na wezwanie rabinatu warszawskiego, proklamowano strajk protestacyjny, polegający na wstrzymaniu się od spożywania mięsa przez 15 dni. Napisano wówczas kilkanaście broszur polemicznych związanych ze sprawą uboju rytualnego. (Por. Z(e)wachim)

Polski Słownik Judaistyczny

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]