ptaki

ptaki

(hebr. ciporim; jid. fojgłen) – symbol wolności i błogosławieństwa, znany nie tylko w kulturze żydowskiej; uosabiają też dusze, które po śmierci przebywają w raju, a także nieśmiertelność i życie przyszłe (por. Olam ha-Ba). W BH są traktowane w sposób szczególny i wielokrotnie pojawiają się na jej kartach. Ów stosunek do p. podkreśla nakaz, zwany kan cipor (hebr., gniazdo ptaka), wywiedziony ze słów: „Jeśli napotkasz przed sobą na drodze, na drzewie lub na ziemi gniazdo ptaka z pisklętami lub jajkami wysiadywanymi przez matkę, nie zabierzesz matki z pisklętami. Matkę zostawisz w spokoju, a pisklęta możesz zabrać – aby ci się dobrze powodziło i abyś długo żył” (Pwt 22,6-7). W sztuce żydowskiej, a ściślej na nagrobkach w czasach starożytnych, przedstawienia p. prawdopodobnie pojawiły się pod wpływem sztuki hellenistycznej, być może nawet wczesnochrześcijańskiej, choć równocześnie stanowiły nawiązanie do metaforyki biblijnej. W tekstach liturgicznych i poezji religijnej (por. pij(j)ut) p. są często symbolem Szechiny, a jej skrzydła – symbolem miłości, którą Stwórca otacza Izrael, zgodnie ze słowami biblijnej Księgi Izajasza (31,5), „Jak ptaki latające, tak Pan Zastępów osłoni Jeruzalem, osłoni i ocali, oszczędzi i wyzwoli”, a za tym pośrednictwem – również miłosierdzia i wybaczenia grzechów ( grzech). Z tego ostatniego powodu, motywy p. pojawiają się w związku ze świętami Rosz ha-Szana i Jom Kipur. Niektórzy Żydzi, przed Jom Kipur spożywali chały w kształcie przypominającym p., które symbolizowały wiarę w szybkie dotarcie modlitw do nieba. Niektórzy w Szabat Szira praktykowali zwyczaj karmienia p., co miało być nagrodą za ich śpiew, sławiący Boga i akt stworzenia. W midraszach i hag(g)adzie pojawiają się p. fantastyczne, m.in.: Ziz Szad(d)aj – król p., który w trudne, jesienno-zimowe miesiące sprawuje opiekę nad swymi poddanymi, a sprawiedliwi będą jedli jego mięso na uczcie mesjańskiej (por.: Mesjasz; eschatologia; Szor ha-bor); Milham – żydowski odpowiednik feniksa, fantastyczny ptak o łapach lwa, głowie krokodyla i dwunastu skrzydłach, który – za odmowę jedzenia owoców z Drzewa Mądrości – został nagrodzony nieśmiertelnością. Zgodnie z licznymi metaforami biblijnymi, w żydowskiej sztuce kultowej p. symbolizowały dusze ludzkie. Chasydzi wierzyli, że dusze pobożnych (w postaci p.) siadają każdego ranka na żywopłotach raju, śpiewając chwałę Panu (por. też Sefer Chasidim). Wyobrażenie drzewa z p., spotykane w żydowskiej sztuce kultowej, to symbol Drzewa Życia z duszami. (Zob. też: prawa dotyczące żywności; gołębica; Kin(n)im; orzeł; paw; pelikan; sowa; Sandalfon; symbolika nagrobków)