chała

chała

(od jid. chałe; hebr. chal(l)a) – pieczywo używane w czasie szabatu i świąt. W starożytności był to zwykły chleb przaśny; w społeczności aszkenazyjskiej rodzaj białego, słodkiego pieczywa drożdżowego. Ch. używana w szabat była nawiązaniem do dwunastu chlebów pokładnych (symbolizujących Dwanaście Plemion Izraelskich), wykładanych na złotym stole w Świątyni Jerozolimskiej i spożywanych przez kapłanów w każdy szabat. Klasyczna ch. szabatowa składa się z ukształtowanych w wałki i splecionych w warkocze trzech większych kawałków ciasta oraz trzech mniejszych. W szabat wykłada się na stole dwie ch., na pamiątkę podwójnej porcji manny, którą otrzymywali Żydzi wędrujący przez 40 lat po pustyni, po wywiedzeniu ich z niewoli egip. przed tym dniem świętym, by nie musieli zbieraniem pożywienia naruszać obowiązującego tego dnia zakazu pracy. Błogosławi się je i dzieli między biesiadników na początku wieczerzy. Niekiedy ch. nadawano formę nawiązującą do kształtu pszenicznego kłosa, na znak Przymierza z Bogiem, dzięki któremu m.in. powstaje chleb. Niektórzy chasydzi kultywowali zwyczaj tworzenia ch. z 12 wałków ciasta, zw. jud-bejs (dodane wartości liczbowe liter alfabetu hebr. – jod = 10 i be(j)t = 2 – dawały sumę równą 12), na pamiątkę Dwunastu Plemion Izraelskich. Ch. przeznaczona na poszczególne święta miewała też rozmaite kształty, np.: na Nowy Rok – spiralną formę symbolizującą całość cyklu rocznego i nadzieję na spokojny rok, bądź kształt ptaka, przez nawiązanie do biblijnej Księgi Izajasza (31,5), symbolizującego boską opiekę; dodawano też do niej rodzynki, by rozpoczynany rok był „słodki”; ch. przeznaczona na posiłek przed Jom Kipur miewała kształt drabiny; wyrażała nadzieję, że modlitwy o przebaczenie dotrą (jak po drabinie) do niebios; ch. na Hoszana Raba mogła mieć formę spirali, zakończonej kształtem dłoni, symbolizując Sąd Boży, orzeczony w dniu Jom Kipur, a potwierdzony w to święto; ch. na szabat przypadający podczas Chanuki miewała kształt menory (splecionej z 6 wałków ciasta); ch. na Purim miała kształt długiego warkocza, zwanego w języku jidysz kojlisz ( kejlisz), symbolizującego powróz, na którym został powieszony Haman, albo trójkątnego chleba, nawiązującego do hamantaszy. Ch. najczęściej sporządzała w domu gospodyni i – po opatrzeniu jej własnymi znakami, oraz (szczególnie w ortodok. rodzinach) spaleniu kawałka surowego ciasta ( chal(l)a) – odnosiła do upieczenia w piekarni; bądź była przygotowywana przez piekarzy. Zawsze starano się nadać jej piękny kształt, gdyż miała uosabiać niebiańskie piękno szabatu.