nagrobek

nagrobek

(hebrajski, macewa; jidysz, macejwe). Obyczaj ustawiania n. na miejscu pochówku zmarłego sięga czasów starożytnych. W Biblii wielokrotnie można spotkać wzmianki o umieszczaniu na grobach pojedynczych kamieni bądź ich stosu ( kamienie na grobach kładzione), a także układania ich w miejscach objawienia Bożego, czy zawarcia Przymierza z Bogiem. Początkowo kamieniami oznaczano miejsce złożenia zwłok zmarłego i zabezpieczano je przed zbezczeszczeniem przez zwierzęta; stanowiły też znak dla kohenów, aby – zgodnie z nakazem religijnym – mogli ominąć miejsce pochówku i pozostać czystymi rytualnie (Kpł 21,1-2; por. czystość rytualna). Dopiero od czasów średniowiecza, n. zaczęto traktować jako symbol czci dla zmarłego; współcześnie wystawienie n. w pierwszą rocznicę jego śmierci uznaje się za powinność religijną. Kształt i forma n. zmieniała się przez stulecia, w zależności od czasu i miejsca; w kulturze Żydów sefardyjskich wykształciła się pozioma jego forma, od okresu renesansu – z bogatą dekoracją figuralną (np. na cmentarzu Ouderkerk w Holandii, w Altonie w Niemczech). W kręgu Żydów aszkenazyjskich od XI wieku spotyka się proste, pionowo ustawione płyty (por. macewa), zawierające tylko hebrajskie epitafia ( inskrypcje na nagrobkach żydowskich). Jednak już w XV wieku zaczęły się na nich pojawiać ozdoby w formie elementów architektonicznych (Praga), a od XVI wieku – dekoracja plastyczna z różnorodną symboliką ( symbolika nagrobków). Rzeźba nagrobna, zwaszcza z XVII-XIX wieku na ziemiach wschodniej i środkowej Europy, jest najciekawszą dziedziną sztuki żydowskiej. Wiek XIX wprowadza na wielkomiejskie cmentarze Warszawy, Krakowa, Łodzi, Wrocławia – obok macew i oheli – formy n. stylowo i symbolicznie zbliżone do chrześcijańskich: obeliski, sarkofagi, monumentalne kaplice. Również w XIX wieku w epitafiach – obok hebrajskich – pojawiają się napisy w języku polskim, niemieckim, rosyjskim. W XX wieku coraz częściej można było spotkać rzeźby, w których figury sprowadzano do form kubistycznych (np. n. dzieła A. Ostrzegi na cmentarzu warszawskim i łódzkim). Jednak na większości cmentarzy, aż do czasu Holokaustu, n. zachowały formę tradycyjnej macewy, z napisami w języku hebrajskim, bardzo często malowanej kilkoma kolorami (por. cmentarze żydowskie w Polsce).