inskrypcje na nagrobkach żydowskich
inskrypcje na nagrobkach żydowskich
mają rozmaitą formę, rozmiary i treść, zależnie od miejscowych obyczajów (minhag) i stosownie do zasług zmarłego; zasadniczo różnią się od napisów spotykanych na nagrobkach katolickich. Pisane są alfabetem hebrajskim i dopiero w XIX w. zaczęły pojawiać się pełne lub częściowe zapisy w alfabecie łacińskim, przy czym Żydzi ortodoksyjni często umieszczali je z tyłu macewy. Zazwyczaj w i. na n.ż. pojawia się kilka stałych elementów: 1. formuła wstępna, występująca jako skrót (dwie litery) – na nagrobkach mężczyzn – „PN” (pe nun; akr. słów po nitman, mogący oznaczać: „tu został [leży] pochowany, tu jest pogrzebany, tu spoczywa”); na nagrobkach kobiet – „PT” (pe te(j)t; akr. słów po t(e)muna = tu [jest] ukryta); 2. wstęp w postaci cytatu biblijnego, albo nawiązującej doń sentencji, lub cytaty z Talmudu; 3. epitety pochwalne, dotyczące cnót zmarłego (często są to cytaty biblijne), jego tytuły (w stosunku do bogobojnych, mężów uczonych w Prawie – zazwyczaj more(j)nu = nasz nauczyciel, mistrz; rebe – w wypadku cadyka, a gdy był on też rabinem admor i inne), pełnione przez zmarłego urzędy i godności (rabin; daj(j)an, darszan, mag(g)id, mohel, sofer); 4. imię zmarłego, wyróżnione krojem, wielkością, ramką lub kolorem polichromii (obok hebrajskiego, jego odpowiednik w języku jidysz, np.: Cwi Hirsz; Zew Wolf; do poł. XIX w. najczęściej bez nazwiska), wraz z imieniem ojca (jeśli żył on jeszcze w chwili śmierci swego dziecka, wówczas pojawiał się akronim „NJ” (nun jod; słów nare jair = niech światło jego świeci); na nagrobkach kobiet – czasem – wraz z imieniem męża, a niekiedy także innych przodków; bywa, że pojawia się także miejsce pochodzenia oraz oznaczenie przynależności do rodu lewitów (ha-lewi) lub kapłanów (ha-kohen), najczęściej razem z formułą (w skrócie) „ZL” (zajin lamed; akronim słów zichrono liwracha; jid. zichrojne liwroche = błogosławionej pamięci) lub „AH” (ajin he; akr. słów alaw [alejcha] ha-szalom = niech spoczywa w pokoju); 5. data śmierci, czasem także pogrzebu, pisana literami alfabetu hebrajskiego (niekiedy ustawionymi według wartości rosnącej), tworząc słowa; czasem litery te przestawiano, by uniknąć słów o „złym” znaczeniu, wyróżnionymi kropką lub w inny sposób, podana zgodnie z kalendarzem żydowskim (rok według tzw. małej rachuby; hebr. li-frat katan, tj. bez podawania liczby tysięcy; por. dat żydowskich obliczanie); 6. zakończenie, najczęściej w postaci akronimu „TNCBH” (taw, nun, cade, be(j)t, he – słów tehi niszmato c(e)rura bicror ha-chajim, formuły nawiązującej do 1 Księgi Samuela (25,29): „Niech jego (jej) dusza będzie dobrze zamknięta w woreczku życia”, tzn. niech dusza jego ma udział w życiu wiecznym), oraz słów amen lub sela. Często pierwsze litery kolejnych wersów tekstu, wyróżnione wielkością bądź kropką, tworzą akrostych powtarzający podane już wcześniej imię zmarłego, całość zaś rymuje się.
