asymilacja

asymilacja

(łac. assimilatio, od similis = podobny) – proces przyswajania kultury i języka (przystosowywania się) przez zbiorowości lub jednostki, będący efektem zderzenia bądź koegzystencji dwóch narodów i kultur (mniejszości z większością). W literaturze socjologicznej i etnograficznej nie doczekało się ono jednolitej, całościowej definicji, w związku z czym pojmowane bywa jako cała gama różnorodnych zachowań i postaw, od przyjmowania pewnych elementów kultury przy zachowaniu własnej tożsamości, aż po całkowite utożsamienie się z kulturą otoczenia i odrzucenie wszystkich własnych wartości i wzorów. Proces a. pierwiastków kultury większości otaczającej społeczność żydowską w zasadzie dokonywał się przez cały czas trwania diaspory, skutecznie zahamowany został dopiero przez zamknięcie wyznawców judaizmu w średniowiecznym getcie. Przełamywanie tej bariery, dokonujące się od XVIII w. pod hasłami emancypacji i modernizacji życia żydowskiego zaowocowało silnym impulsem do a., której na Zachodzie uległa znaczna część społeczności żydowskiej. Silniejszy opór stawiły jej zwarte i liczne społeczności ortodoksyjnych w środk. i wsch. Europie, dla których a. wiązała się z odstępstwem od tradycji i – w mniejszym lub większym stopniu – religii. Na ziemiach polskich sytuację dodatkowo komplikował fakt utraty niepodległości i wpływ polityki państw zaborczych. W Krakowie, który po kongresie wiedeńskim był formalnie niezależną Rzeczpospolitą, najszybciej ujawnił się kierunek a. do kultury polskiej. W zaborze pruskim wyemancypowana i zamożniejsza część społeczności żydowskiej ulegała wpływom kultury niemieckiej, do czego przyczyniała się polityka władz zaborczych. Podczas powstania w 1848 w Wielkopolsce ( Wiosna Ludów) konflikty na tym tle popchnęły Żydów ku zacieśnieniu związków z orientacja proniemiecką. W Galicji początkowo wzorce a. także wiązały się z kulturą niemiecką. Jednak wydarzenia Wiosny Ludów przyczyniły się do stopniowego odwrócenia tego trendu. Jeszcze w l. 60. XIX w. ukazywały się tam niemieckojęzyczne czasopisma żydowskie („Lemberger Jüdische Zeitung”, „Der Israelit”) oraz powstało stowarzyszenie Szomer Israel, związane z a. w duchu liberalno-niemieckim. Jednak już w 1870-1881 prezesem gminy żydowskiej w Krakowie był Sz. Samelsohn, zwolennik a. propolskiej; w wyborach parlamentarnych w 1879 zwyciężyła polska orientacja a., a Sz. Schreiber wszedł do parlamentarnego Koła Polskiego, zaś w 1882 powstało polonofilskie stowarzyszenie Agudas Achim – Przymierze Braci. W Galicji pod koniec XIX w. propolski kierunek a. obejmował ok. 10 tys. osób. W Królestwie Polskim środowiska emancypujące się początkowo czerpały wzorce kulturowe z oddziaływującego na nie centrum berlińskiego. Jednak z czasem zaczęła postępować polonizacja tej grupy. Za zamknięcie tego procesu uznaje się rok 1859, kiedy to w warszawskiej synagodze postępowej (przy ul. Daniłowiczowskiej), którą wcześniej nazywano „niemiecką”, M. Jastrow zaczął wygłaszać kazania w języku polskim. W późniejszym okresie grupa ta m.in. przeciwstawiała się zakusom rusyfikacyjnym władz zaborczych i równocześnie niechętnie odnosiła się do związanych z kulturą rosyjskich litwaków. Na ziemiach wcielonych do Cesarstwa Rosyjskiego procesy a. uwarunkowane były m.in. znacznie ostrzejszym antyżydowskim i rusyfikacyjnym kursem władz zaborczych, oraz siłą związków z rynkiem rosyjskim. Krach idei a. (pierwsze sygnały pojawiły się już w l. 80. XIX w.) przyniosły ze sobą: narodziny nowoczesnego antysemityzmu, powstanie żydowskich ruchów politycznych i proces odrodzenia narodowego wśród Żydów. (Por.: asymilatorzy; Czytelnia Polska Starozakonnej Młodzieży Handlowej; Drużyny Harcerskie im. Berka Joselewicza; „Izraelita”; „Jedność”. Organ Żydów Polskich; „Jutrzenka – Tygodnik dla Izraelitów Polskich”; „Nasza Jutrzenka”; neoasymilatorzy; Stronnictwo Niezawisłych Żydów; Szkoła Rabinów w Warszawie; Towarzystwo Akademickie „Zjednoczenie”; Związek Akademickiej Młodzieży Zjednoczeniowej; Związek Młodzieży Polskiej Pochodzenia Żydowskiego „Żagiew”; Związek Żydów Uczestników Walk o Niepodległość Polski)