Jastrow Markus Mordechaj

Jastrow Markus Mordechaj

(1829 Rogoźno, wówczas w zaborze pruskim – 1903 Germantown) – rabin, kaznodzieja, uczony, leksykograf, pedagog. W dzieciństwie odebrał prywatne nauczanie religijne. Później uczył się w Gimnazjum Fryderyka Wilhelma w Poznaniu, które ukończył w 1852. Studia filozoficzne odbył na uniwersytecie w Berlinie. W 1853 zdał egzamin rabinacki, uzyskując dyplom, a w 1856 zdobył tytuł doktora filozofii na uniwersytecie w Halle, na podstawie pracy dotyczącej filozofii Abrahama ibn Ezry (De Abraham ben Meir Ibn Ezra Philosophiae Principiis, Halle 1856). Wkrótce, dzięki protekcji H.  Graetza, został kaznodzieją tzw. postępowej synagogi przy ul. Daniłowiczowskiej w Warszawie (1858). Warunkiem jego zatrudnienia było wygłaszanie kazań w j. pol., co spełnił już po roku. J. żywo włączył się w życie polit. kraju. W okr. poprzedzającym powstanie styczniowe, był jedną z centralnych postaci zbratania polsko-żydowskiego oraz ruchu emancypacyjno-postępowego wśród Żydów warszawskich. Żywo interesował się sprawami oświaty oraz – u boku D.B. Meiselsa i I.  Kramsztyka – wspierał dążenia asymilacyjne i niepodległościowe (por. asymilacja). Został aresztowany po solidarnościowym zamknięciu synagogi, w proteście wobec zbezczeszczenia kościoła przez wojsko rosyjskie. Po trzymiesięcznym pobycie w więzieniu, jako poddany pruski, został wydalony z Warszawy (luty 1862). Podjął pracę rabina w Manheim, skąd powrócił późną jesienią 1862. Jednak w czasie powstania, wiosną 1863, kiedy wyjechał do Niemiec, władze Prus. Odebrały mu paszport i nie mógł już powrócić do Warszawy. Został rabinem w Wormacji. Kiedy jednak jego pruski paszport stracił ważność, wiedząc, że nie będzie mógł już powrócić do Warszawy, wyjechał do Ameryki (1866). Ostatecznie osiadł na stałe w Filadelfii, jako rabin Rodeph Shalom Congregation, stając się jednym z przywódców ruchu konserwatywnego w Stanach Zjednoczonych. Ufundował nową synagogę. Wykładał w Maimonides College. Jest autorem kilku prac, poświęconych sprawom Polski i Żydów polskich, m.in.: Beleuchtung eines ministeriellen Gutachtens über die Lage der Juden im Königreich Polen. Veranlasst durch Keiserlichen Willen und bürokratische Willkühr (Hamburg 1859); Kazania miane podczas ostatnich wypadków w Warszawie 1861 r. (Poznań 1862); Die Vorläufer des Polnischen Aufstandes von 1863 (1864). Głównymi pracami J. z zakresu judaistyki są: Vier Jahrhunderte aus der Geschichte der Juden (Heidelberg 1865) oraz A Dictionary of the Targumim, the Talmud Babli and Yerushalmi and the Midrashic Literature (t. 1–2, 1886–1903). J. podjął też tłumaczenie dzieła Graetza Historia Żydów (t. 3 i 4), był współwydawcą Jewish Encyclopedia i kierował nowym przekładem BH na język angielski. Dwaj synowie J., Józef (Joseph, 1863–1944) i Moryc (Morris, 1861–1921), którzy byli wybitnymi uczonymi, utrzymywali kontakty z Polską mimo, że opuścili Warszawę we wczesnym dzieciństwie.