parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1814 [1816?] Warszawa – 1889 tamże) – kaznodzieja postępowy i publicysta, orędownik zbliżenia polsko-żydowskiego; syn Samuela K.; ojciec jedenaściorga dzieci, pośród nich Stanisława K., Juliana K., Zygmunta K., adwokatów – Feliksa K. (1853-1918) i Marcelego K. (1848-1901); dziadek malarza – Romana K. i lekarza – Stefana K. Pochodził z rodziny o tradycjach rabinackich; jego przodkowie ze strony ojca sprawowali urząd rabina w Konstantynogrodzie. Jego dziadek, Icchak, starszy kahału w Pradze pod Warszawą (współczesna prawobrzeżna część Warszawy), zajmował się handlem drzewnym i zbożowym z Gdańskiem; zginął podczas rzezi Pragi w 1794 (por. kościuszkowskie powstanie). Przeżył tylko jeden z jego synów, Samuel. K. odebrał trad. wykształcenie religijne. W 1832, wbrew woli rodziców, wstąpił do warszawskiej Szkoły Rabinów, a potem został w niej nauczycielem Talmudu. Swoje wykłady prowadził w języku polskim. Z ramienia Dozoru Bóżniczego sprawował funkcję kontrolera administracji cmentarza żydowskiego w Warszawie. Jako pierwszy, zaczął wygłaszać kazania w języku polskim (od 1852) w synagodze, zwaną „polską” przy ul. Nalewki w Warszawie (por. judaizm reformowany). W okresie zbratania polsko-żydowskiego, przed powstaniem styczniowym (1863), K. był orędownikiem zbliżenia Polaków i Żydów oraz wsparcia polskich dążeń narodowych. Aresztowany, wraz z D.B. Meiselsem i M. Jastrowem, za udział w podjęciu decyzji o zamknięciu synagog w paździeniku 1861 w proteście przeciwko zbezczeszczeniu kościołów przez wojsko rosyjskie, został osadzony w warszawskiej cytadeli, a potem zesłany do Bobrujska; po przeszło pół roku zwolniono go (1862). Uczestniczył w narodowej dyskusji nt. tzw. reformy Żydów (m.in. był autorem memoriału dla A. Wielopolskiego, dotyczącego reformy oświaty). Patriotyczne wystąpienia K. sprawiły, że ponownie został zesłany na Wschód (Serdobsk, 1863-1867). Po powrocie do kraju nie mógł już wykonywać zawodu kaznodziei, ani nauczyciela. Zajmował się działalnością polityczno-społeczną, literacką i publicystyczną; wydawał napisane na zesłaniu prace, m.in.: Talmud (Warszawa 1869; wyd. pierwotnie w języku angielskim w „British Museum” i „Revue Brittanique”; reprint w j. pol. 1990), dzieło Amude(j) ha-dat we-jesode(j) ha-musar (hebr., Filary wiary i podstawy etyki, 1872) oraz Przysłowia Salomona przełożone i objaśnione (1872). Był też wydawcą „Kalendarza dla Izraelitów” (1870-1871; por. kalendarze żydowskie). Zmarł po wieloletniej chorobie. Jego Kazania ukazały się już po śmierci K. w Krakowie (1889). (Zob. też: asymilacja; asymilatorzy)
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.