parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1814 Warszawa – 1881 Kraków) – adwokat, polityk galicyjski, działacz społeczny, filantrop; wnuk Szymona S., pochodzącego z Frankfurtu n. Odrą, lekarza Miasta Żydowskiego na podkrakowskim Kazimierzu (1781), potem znanego nadwornego medyka króla Stanisława Augusta Poniatowskiego; syn Maurycego S., warszawskiego bankiera, przemysłowca i właściciela kopalni w Olkuszu i Górce Szlacheckiej, oraz Ludwiki Rebeki z domu Zbytkower, córki Szmula Zbytkowera, warsz. bankiera i przemysłowca. Kształcił się w Krakowie (po ukończeniu gimnazjum św. Anny studiował prawo na uniwersytecie – 1824-1834) oraz w Berlinie (1835-1836), tytuł doktora uzyskał na Wydziale Prawa UJ w 1837. S. był zwolennikiem radykalnej asymilacji oraz polonizacji Żydów galicyjskich; na arenie politycznej pojawił się w 1848. Został wówczas wybrany na członka Komitetu Narodowego Krakowskiego; z jego ramienia uczestniczył w delegacji galicyjskich polityków do Wiednia oraz we francuskiej misji Alfreda Młockiego, poszukującej pomocy dyplomatycznej dla zrewoltowanej Galicji. W 1849-1855 pracował jako aplikant sądowy w Krakowie, a od 1858 – jako jeden z pierwszych Żydów w Krakowie – utrzymywał własną kancelarię adwokacką. W 1861 został wybrany na posła do galicyjskiego Sejmu Krajowego, w którym pozostał przez dwie kadencje, aż do 1870. W pracach sejmowych dał się poznać jako zwolennik demokratów oraz szermierz walki o równouprawnienie ludności żydowskiej; przez pewien czas pełnił funkcję zastępcy przewodniczącego komisji petycyjnej. Na terenie Krakowa działał w Radzie Miejskiej od 1866 oraz w 1864 – współwydawał polityczny dziennik „Wiek”, a w 1869-1874 – „Kraj”. W 1870 przewodniczył powstałemu z inicjatywy „Kraju” stowarzyszeniu o poglądach narodowych i demokratycznych, pod nazwą Koło Polityczne. Współorganizował zloty polonijne patriotów ze Śląska, Poznańskiego i Galicji. W 1873-1874 był wiceprezesem krakowskiej Izby Adwokackiej; czynny w Radzie Szkolnej Okręgowej Krakowskiej; członek Wydziału Kasy Oszczędności w Krakowie. W pracach gminy żydowskiej uczestniczył od 1865, najpierw jako członek Komitetu Starozakonnych (będącego spadkobiercą władz kahalnych), a potem jako członek komisji opracowującej statut Gminy. Po jego wejściu w życie, od 1870 aż do śmierci, S. był prezesem Zboru Izraelickiego w Krakowie. Został pochowany na cmentarzu żydowskim w Krakowie.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.