Wiosna Ludów

Wiosna Ludów

(1848) – potoczne określenie fali wystąpień rewolucyjnych, skierowanych przeciw ładowi europejskiemu po Kongresie Wiedeńskim. 1. Wielkie Księstwo Poznańskie. Po początkowym okresie wyczekiwania, w reakcji na odezwę polską Komitetu Narodowego (KN), gwarantującą poszanowanie prawa, Żydzi poznańscy zaczęli popierać polskie postulaty. Wstępowali też do straży obywatelskiej i lokalnych komitetów polskich. Rozwój współpracy zakłóciły wystąpienia antyżydowskie w kilku miejscowościach oraz odmowa przyjęcia Niemców i Żydów do KN. W związku z tym, 24 III 1848 KN wydał odezwę do Żydów, zawierającą deklarację woli doprowadzenia do ich emancypacji. Nastroje w całej prowincji skłoniły Żydów do wiązania się z komitetami niemieckimi, co wywołało rozgoryczenie po stronie polskiej. W istocie, aktywność polityczna przejawiała tylko grupa wyemancypowanych Żydów (głównie w Poznaniu i w powiatach z przewagą ludności niemieckiej), zaś większość ludności żydowskiej pozostała neutralna. Skala wystąpień antyżydowskich nie była wielka (na większą skalę doszło do nich w Trzemesznie, Wrześni i Buku; w maju i czerwcu zginęło kilkunastu Żydów; zdarzały się też napady na żydowskie sklepy, domy, bóżnice i domy modlitwy). Także wsparcie strony niemieckiej przez Żydów – choć w kilku wypadkach bardzo istotne – nie miało wymiaru decydującego ani powszechnego, oraz nie brak było przykładów angażowania się przedstawicieli ludności żydowskiej po stronie polskiej. Generalnie, strona polska nie zadbała (w przeciwieństwie do niemieckiej) o pozyskanie Żydów. W tym kontekście apel rabina D.B. Meiselsa z Krakowa o poparcie sprawy polskiej trafił w próżnię, natomiast posiane zostało ziarno obopólnej niechęci i braku zaufania. W latach następnych Żydzi otrzymali emancypację z rąk władz niemieckich. 2. Galicja. Na wieść o rewolucji w Wiedniu w adresie do cesarza zamieszczony został postulat równouprawnienia „bez różnicy wyznania” (w redakcji późniejszej – także zniesienia ograniczeń, związanych z religią, a zwłaszcza specjalnych podatków). Zaowocowało to włączeniem się Żydów w nurt wydarzeń rewolucyjnych i zbliżeniem polsko-żydowskim. W deputacji mającej przedłożyć adres w Wiedniu było aż 12 Żydów, z rabinem Meiselsem na czele. Dalszymi efektami tej atmosfery były: współudział Żydów w organizowaniu Gwardii Narodowej (w niektórych miastach sformowano odrębne żydowskie oddziały – we Lwowie i Krakowie pod dowództwem żydowskich oficerów); wchodzeniem Żydów do Rad Narodowych – w Krakowie, Lwowie i na prowincji, jak również do Sejmu Krajowego (4 posłów żyd.), parlamentu wiedeńskiego (3 mandaty), niemal wszystkich wydziałów (rad) miejskich (we Lwowie 20 członków; w Krakowie – 12). Mimo prób wykorzystania antysemityzmu dla spacyfikowania rewolucji, nie powiodło się wywołanie wystąpień antyżydowskich. Współdziałanie polsko-żydowskie przyczyniło się do postawienia sprawy emancypacji Żydów, do czego sama strona żydowska miała zbyt mało sił. Wydarzenia W.L. sprawiły, iż w 1849, na mocy Konstytucji marcowej, Żydzi w monarchii habsburskiej otrzymali równouprawnienie. Jednak rządy reakcji unieważniły ją już w 1851. Wraz z nią zaprzepaszczone zostało równouprawnienie Żydów. 3. Królestwo Polskie. Fala rewolucyjna W.L. nie dotarła do zaboru rosyjskiego, jednak szacuje się, że wśród ochotników ciągnących do Poznańskiego i Galicji, usiłujących przekroczyć granicę Kongresówki, Żydzi mogli stanowić nawet 7-8%. 4. Na emigracji. Co najmniej kilkudziesięciu Żydów wstąpiło do Legionu Polskiego we Włoszech. Byli oni reprezentowani wśród powracających z emigracji do Galicji i Poznańskiego. Działający na emigracji Żydzi czynnie zabiegali o wsparcie sprawy polskiej (np. L. Hollaenderski wydał dwie odezwy do współwyznawców w kraju, a O.L. Lubliner, w imieniu Towarzystwa Demokratycznego, zabiegał w parlamencie frankfurckim o poparcie polskich dążeń narodowych przez niemieckich demokratów). (Zob. też Wielka Emigracja)