chalica

chalica

(hebr., ściąganie; jid. chalice) – obrządek, dzięki któremu wdowa po zmarłym bezdzietnie mężczyźnie zostaje uwolniona od obowiązków wynikających z lewiratu i zyskuje prawo do ponownego małżeństwa. Biblijny zapis dotyczący ch. (Pwt 25,7-10) sugeruje, że uchylać się od wykonania ch. mógł jedynie mężczyzna, dlatego też w ceremonii tej zawarto elementy „zawstydzania go” – spluwanie i oświadczenie: „tak się postępuje z człowiekiem, który nie chce odbudować domu brata swego”. Obrządek składa się z oświadczenia mężczyzny ( lewira), iż nie chce poślubić danej kobiety. Ta rozwiązuje jego prawy sandał (por. reguła prawej ręki; często używano do tego rodzaju ceremonialnego kapca z długim wiązadłem), spluwa przed nim i wygłasza zacytowane wyżej oświadczenie. Cała ceremonia odbywa się przed sądem rabinackim ( be(j)t din), złożonym z pięciu członków. Od tej chwili także inni bracia zmarłego męża nie mogą rościć praw do małżeństwa lewirackiego. Wdowa może więc swobodnie wybrać sobie kolejnego małżonka, z tym że jej status jest podobny do statusu kobiety rozwiedzionej, tzn. np. nie może jej poślubić mężczyzna z rodu kapłańskiego (por. kohen; małżeństwo zakazane). Niewiasta, której odmówiono ch., była – zgodnie z literą Szulchan Aruch – uznawana za „ agunę na zawsze” (por. aguna). W czasach posttalmudycznych spierano się o to, czy należy dążyć do zawarcia małżeństwa lewirackiego, czy raczej poprzestawać na ch. Przedstawiciele akademii talmudycznej w Surze opowiadali się za lewiratem, zaś akademii w Pumbedicie – za ch. W późniejszych wiekach autorytety z kręgu kultury sefardyjskiej najczęściej skłaniały się ku akceptacji małżeństwa lewirackiego, odwołując się do autorytetu Biblii i Talmudu. Na Zachodzie, wśród Żydów aszkenazyjskich przeważał pogląd, że większe znaczenie należy przypisywać ch. Wiązało się to z przyjęciem w średniowieczu surowego nakazu monogamii, z którym lewirackie małżeństwo niejednokrotnie stało w sprzeczności. Równocześnie stawiało to w bardzo trudnym położeniu wdowę, która w praktyce była zdana na łaskę i niełaskę krewnych zmarłego małżonka. Wobec tego, udzielenie rozwodu żonie przez śmiertelnie chorego męża uznawano za przejaw jego miłości do niej i akt zabezpieczający ją przed wyzyskiem ze strony jego krewnych, którzy często pobierali wysoką opłatę za przeprowadzenie ch. Pewne zabezpieczenie mogła też stanowić pisemna umowa, zw. sztar chalica (hebr., dokument [akt] chalicy), jaką zawierano z braćmi męża jeszcze za jego życia, w której zobowiązywali się oni do bezzwłocznego – po śmierci brata – dokonania, na żądanie szwagierki, aktu ch. W judaizmie reformowanym odrzucono lewirat i związaną z nim ch., której tradycja jest podtrzymywana w judaizmie ortodoksyjnym.