literatura mądrościowa

literatura mądrościowa

rodzaj twórczości literackiej o bardzo ugruntowanej tradycji na starożytnym Bliskim Wschodzie (Egipt, Babilonia, Kanaan, Fenicja). Ze swej mądrości znani już byli Edomici; zachowały się też w całości lub we fragmentach dysputy, dydaktyczne pouczenia, pochodzące z terenów Mezopotamii; na V wieku p.n.e. datowany jest utwór Człowiek i jego bóstwo, będący sumeryjskim odpowiednikiem Księgi Hioba, oraz aramejskie Życie i maksymy Achikara. Ta tradycja literacka niewątpliwie wywarła wpływ na twórczość literatury w starożytnym Izraelu. Najważniejszą postacią dla tego nurtu był król Salomon, który – według tradycji – miał rozpocząć swe panowanie od modlitwy o mądrość, by mógł dobrze rządzić wiernym sobie ludem (1 Krl 3,4-13). Nie jest pewne, czy Salomon spisywał swe maksymy, jednak część z nich zebrali i spisali mędrcy, skupieni na dworze króla judzkiego Ezechiasza (VIII/VII w. p.n.e.). Niektóre pisma, zaliczane do l.m., weszły do kanonu BH i bywają nazywane Księgami Prawdy (hebr., Sifre(j) Emet albo po prostu Emet = Prawda; Księgi Hioba, Psalmów, Przysłów). Nadto do l.m. zaliczane są apokryfy Mądrość Syracha i Mądrość Salomona (por. apokryfy i pseudoepigrafy). Charakterystyczną dla tego rodzaju formą literacką jest maszal, będący rodzajem dwuwierszowej sentencji, wyrażającej prawdę ogólnej natury, napomnienia czy też wskazania (często osób starszych dla młodszych; np. ojców dla synów). Później zaczęły powstawać przypowieści, alegorie, lub całe wykłady o charakterze mądrościowym. Za najważniejsze dzieło l.m. starożytnego Izraela uważa się biblijną Księgę Psalmów. Większość dzieł zaliczanych do tego gatunku jest anonimowa; czasem przypisuje się je mędrcom biblijnym lub pozabiblijnym. Zgodnie z tradycją żydowską, za autora Księgi Przysłów uchodzi król Salomon, który w wieku młodzieńczym miał napisać Pieśń nad pieśniami, w średnim – Przysłowia, a na starość – Księgę Koheleta.