Palestyna
Palestyna
(hebr.
Palestina; od grec. formy przymiotnikowej
palaistine; etymologia tej nazwy wywodzona jest od hebrajskiego
słowa
pleszet = kraj obcych [przybyszów], tj.
Filistynów) – określenie odnoszące się do Ziemi Izraela (hebr.
Erec Israel), tj. Ziemi Świętej (hebr.
Erec ha-Kodesz). Już Herodot (a później Ptolemeusz i Pliniusz) używał określenia
Syrie e palaistine (Syria Palestyńska), m.in. w odniesieniu do terenów Judei i Palestyny. Z czasem owo określenie zostało skrócone do słowa „Palestyna” i w takiej postaci używane było przez
Józefa Flawiusza i
Filona z Aleksandrii. Oficjalnie, ta właśnie nazwa używana była od czasów cesarza rzymskiego Wespazjana (9-79 n.e.). W literaturze talmudycznej stosowana była jako nazwa prowincji rzymskiej. Od IV w. trzy części Ziemi Izraela należały do różnych prowincji, i z tej racji nazywano je Palestyną Pierwszą, Palestyną Drugą i Palestyną Trzecią. Arabowie używali określenia
P. tylko w odniesieniu do Palestyny Pierwszej; wkrótce jednak zarzucili je dla innych nazw, pochodzących od nazw stolic poszczególnych prowincji. Krzyżowcy (por.
krucjaty) powrócili do pojęcia trzech
P., których granice jednak przebiegały inaczej niż w okresie rzymskim. Po upadku ich królestwa w języku oficjalnym nie używano już terminu
P. W imperium otomańskim
P. należała do prowincji Syria. W czasie przekazywania Wlk. Brytanii (1922) przez Ligę Narodów mandatu nad tym obszarem dokonano rozdzielenia dawnego terytorium
P. na część znajdującą po zach. stronie Jordanu –
P. i Transjordanię (od 1946 – królestwo Jordanii). 14 V 1948 w zach. części
P. powstało Państwo
Izrael. W wyniku wojny sześciodniowej (1967) zajęło ono całą
P. po zach. stronie Jordanu, z tzw. strefą Gazy, półwyspem Synaj i wzgórzami Golan. Zwrot części zdobytego wówczas terytorium i proklamowanie Autonomii Palestyńskiej stały się podstawowymi elementami procesu normalizacji stosunków na Bl. Wschodzie. Natomiast próba rewanżu za ową porażkę, podjęta przez Syrię i Egipt w toku tzw. wojny kipurowej (
Jom Kipur; 1973), nie przyniosła im powodzenia; wielu Izraelczykom jednak uświadomiła konieczność podjęcia procesu pokojowego. Jego początkiem było porozumienie izraelsko-egipskiej, wynegocjowane w Camp David (1978), oraz podpisanie traktatu pokojowego między tymi państwami (1979). Premierzy obu krajów, M.
Begin i Anwar Sadat, otrzymali pokojową Nagrodę Nobla (1978). Utworzenie Państwa Izrael, wojna o jego niepodległość, akty terroru (z obu stron konfliktu) i kolejne konfrontacje zbrojne na Bl. Wschodzie spowodowały, iż poza
P. znaleźli się liczni uchodźcy palestyńscy (według różnych szacunków, od przeszło 500 tys. osób do 1 miliona). W 1964 powstała Organizacja Wyzwolenia Palestyny (OWP). Jej początkowym celem było zniszczenie Państwa Izrael i doprowadzenie do powstania arabskiego państwa palestyńskiego, w którego skład weszłyby nie tylko terytoria zajęte przez Izrael w rezultacie wojny z 1967, ale także te, które wchodziły w jego skład wcześniej. Z drugiej strony, na tzw. ziemiach okupowanych rozwijało się osadnictwo żydowskie (przeszło 100 tys. osadników), wspierane przez państwo. Skrajna prawica i niektóre ugrupowania religijne w Izraelu uważały je za niezwykle doniosły fakt na drodze do restytucji tzw. Wielkiego Izraela, czyli realizacji Bożego zamiaru ofiarowania potomkom
Abrahama całej Ziemi Obiecanej. Obie strony konfliktu stanęły na stanowisku, że Jerozolima jest niepodzielna i stanowi ich stolicę. Palest. akcje terrorystyczne i akcje odwetowe Izraela jeszcze bardziej skomplikowały sytuację. Pierwszym sygnałem możliwości nawiązania dialogu było wyrażenie zgody na uznanie istnienia Państwa Izrael przez przedstawicieli władz OWP z Jaserem Arafatem na czele (1988). Jednak sytuację zaogniała proklamowana przez Palestyńczyków tzw. I Intifada (od 9 XII 1987), tj.
quasi powstanie ludności palest. w Izraelu (akty terroru, tzw. rewolucja miotaczy kamieni oraz akty obywatelskiego nieposłuszeństwa). Oficjalne rozmowy i zakulisowe zabiegi, prowadzone od 1991, doprowadziły do przyjęcia deklaracji (Oslo 1993), stanowiącej podstawę układu, podpisanego przez premiera Izraela, Icchaka Rabina i Arafata w Waszyngtonie (1993); w jego efekcie, na części terenów zajętych przez Izrael w 1967, powstała tzw. Autonomia Palestyńska. W roku następnym został podpisany izraelsko-jordański układ pokojowy, zaś Arafat, Rabin i Szymon Peres (minister spraw zagr. Izraela) otrzymali pokojową Nagrodę Nobla. Ten etap procesu pokojowego, zainicjowany przez izraelski rząd Partii Pracy I. Rabina (pierwsze tego typu projekty były wysuwane już w latach 60. XX w.), spotkał się z żywą opozycją zarówno po stronie palestyńskiej, jak i izraelskiej. Mimo napiętej atmosfery, 28 IX 1995 w Waszyngtonie został podpisany układ izraelsko-palestyński, regulujący przekazanie władzy Autonomii i wycofanie wojsk izraelskich. 4 XI tegoż roku od kul żydowskiego ekstremisty zginął premier Rabin. Prawicowy rząd Beniamina Netanjahu (por.
Netanjahu Natan), prowadząc od 1996 politykę nastawioną na spowolnienie procesu pokojowego, faktycznie doprowadził do jego zamrożenia. Po jego upadku do władzy doszła Partia Pracy (1999-2001); premier Ehud Barak dążył do finalizacji procesu pokojowego. Determinacja Baraka rosła wraz ze słabnięciem pozycji jego gabinetu. W rozmowach, prowadzonych pod patronatem Prezydenta Stanów Zjednoczonych, Barak zgodził się na większość postulatów palestyńskich. Jednak Arafat (przew. Autonomii) zerwał rozmowy, przyczyniając się do upadku rządu Baraka, a pośrednio także do zwycięstwa prawicy (w przedterminowych wyborach), pod przewodem Ariela Szarona (6 II 2001). Trzy miesiące wcześniej (od końca września 2000), rozpoczęła się tzw. II Intifada, podczas której do poł. 2002 strona palestyńska dokonała kilkudziesięciu bombowych zamachów samobójczych. Izraelczycy reagowali krokami odwetowymi, początkowo likwidując przywódców terrorystów, a w 2002 – organizując akcję „Mury obronne” (wkroczenie na teren miast Autonomii, połączone z próbą zniszczenia infrastruktury organizacji terrorystycznych oraz izolowaniem Arafata w jego kwaterze w Ramallah). Zakończenie tych działań nastąpiło po obietnicy przeprowadzenia demokratyzacji Autonomii (wolne wybory, reforma władz, prawdziwe, a nie wyłącznie deklaratywne zwalczanie terrorystów). W połowie 2002 można powątpiewać, by owe warunki zostały rychło spełnione. Szczególne obawy wielu Izraelczyków nadal budzi plan strony palestyńskiej przekształcenia Autonomii w niezależne państwo, ze stolicą w Jerozolimie. Do tej pory także nie został uregulowany konflikt izraelsko-syryjski. Wzgórza Golan, zdobyte na Syrii w 1967, zostały przez parlament izraelski oficjalnie anektowane 14 XII 1981. (Zob. też:
alij(j)a;
jiszuw;
Riszon le-Cij(j)on)
