jiszuw

jiszuw

(hebr., osadnictwo; jid. jiszew) – określenie używane w stosunku do społeczności żydowskiej zamieszkałej w Palestynie przed powstaniem Państwa Izrael. Odnosi się ono do dwóch bardzo różnych społeczności; „starego” i „nowego” j. Pojęcie „stary j.” określa ludność żydowską, która osiedliła się w Palestynie, wiedziona powodami religijnymi. Jej życie było w znacznej mierze podporządkowane religijnemu posłannictwu, jak również uzależnione od pomocy charytatywnej ze strony diaspory (por. chaluk(k)a). W „starym j.”, niezależnie od siebie, żyły wspólnoty sefardyjska i aszkenazyjska; posiadały odrębne instytucje gminne, religijne i społeczne. Przywódcą duchowo-religijnej społeczności sefardyjskiej, akceptowanym przez władze tureckie, był Chacham Basza. Żydzi aszk., zorganizowani byli w swych kolelach oraz w ziomkostwach ( ziomkostwa przesiedleńców), otrzymujących pomoc poprzez chalukę. „Nowy j.” stanowili osadnicy żydowscy napływający do Palestyny od 1880, wiedzeni tu pozareligijnymi motywami, a zwłaszcza ideologią ruchu Chowewej Syjon, a następnie syjonistyczną. Tworzyli oni osady i społeczności, które już w pierwszym etapie swego rozwoju wyzwoliły się ze schematów teokratycznych organizacji życia zbiorowego, przechodząc do kształtowania wspólnot o demokratycznym charakterze (zob. Pines Jechiel Michael). Do I wojny światowej „stary” i „nowy j.” rozwijały się niezależnie. Nie posiadały żadnej reprezentacji, ani samorządu, poza ściśle lokalnym (w obrębie danej miejscowości). Próby powołania jej na wyższym szczeblu kończyły się fiaskiem. Deklaracja Balfoura oraz objęcie Palestyny we władanie przez Brytyjczyków (wkrótce mandatem Ligii Narodów), całkowicie zmieniło sytuację. Mimo poważnych różnic między „starym” i „nowym j.” stało się jasne, że konieczne jest wyłonienie reprezentacji i stworzenie autonomicznych struktur samorządowych całej społeczności żydowskiej w Palestynie (aszkenazyjskiej i sefardyjskiej; „starego” i „nowego” jiszuwu). Można je było wyłonić jedynie w wyborach, jednak ortodoksi sprzeciwiali się udziałowi kobiet w nich, i dopiero kompromis w tej sprawie (odrębne wyborcze punkty dla ortodoksów, w których głosy liczono podwójnie) umożliwił wyłonienie Wyborczego Zgromadzenia (pierwsze zebranie 7 X 1920), a następnie organu wykonawczego samorządu, w postaci Waad Leumi (hebr., Komitet Narodowy). Ortodoksi, dążąc do zabezpieczenia swych postulatów, doprowadzili do powstania Rady Rabinicznej. Ostatecznie podstawy samorządu gminnego, po długich negocjacjach, zostały zawarte w postanowieniach przepisów, wydanych przez Wysokiego Komisarza w 1926 i 1928. W ten sposób zostały stworzone podstawy systemu, który – mimo napięć między syjonistami i ortodoksami – stanowić miał wzorzec dla Państwa Izrael, mającego powstać po II wojnie światowej. Na ziemiach polskich w XVIII-XIX w. „jiszuwnikami” nazywano też Żydów osiadłych na roli, żydowskich wiejskich prostaków (por. am ha-arec).