parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(hebr., dosł.: syn przykazania; przen.: konfirmacja, trzynastoletni chłopiec; jid. barmicwe) – 1. chłopiec żydowski, który ukończył 13 lat i jeden dzień. Według religijnego prawa żydowskiego staje się on wówczas pełnoletni, a zatem jest zobowiązany do przestrzegania Sześciuset trzynastu nakazów i zakazów, które obowiązują dorosłych Żydów; odtąd też może uczestniczyć w minjanie; odczytywać Torę na bimie w synagodze ( Tory czytanie); zakładać filakteria do modlitw porannych ( szacharit). 2. określenie uroczystości związanej z uzyskaniem przez żydowskiego chłopca pełnoletności. Odbywa się ona w synagodze, w pierwszy szabat po ukończeniu przez niego 13 lat i jednego dnia. Podczas nabożeństwa młodzieniec (zw. w j. jid. barmicwe bocher) wzywany jest na bimę, do odczytania stosownego, odpowiadającego danemu tygodniowi, fragmentu Tory. Po modłach, ojciec chłopca wygłasza błogosławieństwo i dziękuje Bogu za uwolnienie go od odpowiedzialności za czyny dziecka, co oznacza że od tej chwili chłopiec ponosi odpowiedzialność za swoje postępowanie, a więc i popełniane grzechy. Z okazji b.m. rodzina urządza przyjęcie. „Bohater” wieczoru wygłasza przemówienie, najczęściej związane z odczytywanym fragmentem Tory. Ma ono świadczyć o znajomości literatury religijnej i zdolnościach intelektualnych młodzieńca. B.m. jest też okazją do obdarowywania chłopca licznymi prezentami. Stanowi ona symboliczne przekroczenie progu „pełnoletniości” religijnej, i z tego względu np. syn cadyka mógł dopiero po odbyciu b.m. objąć po ojcu przewodnictwo chasydów. Ponieważ uważano, że zarówno świętość, jak i wpływy w niebiosach są udziałem cadyka od chwili jego poczęcia, więc od czasu b.m. następcę cadyka uznawano za zdolnego do sprawowania wszystkich zadań, w tym np. służenia radą we wszelkich sprawach. W rzeczywistości młodego cadyka w podejmowaniu właściwych decyzji wspierał jego dwór, a zwłaszcza tzw. gabajim ( gabaj). Nawet jeśli następca dynastii cadyków był małoletni (tj. nie odbył b.m.), chasydzi odwiedzali go, pilnie śledząc w najdrobniejszych jego zachowaniach znamiona świętości bądź cudowności.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.