Agencja Żydowska

Agencja Żydowska

(hebr. Ha-Sochnut ha-Jehudit le-Erec Israel) – międzynarodowa instytucja o charakterze pozarządowym z siedzibą w Jerozolimie, stanowiąca organ wykonawczy i reprezentację Światowej Organizacji Syjonistycznej (ŚOS). Początkowo miała przede wszystkim wspierać osadnictwo żydowskie w Palestynie. Termin A.Ż. pojawił się po raz pierwszy w artykule 4. mandatu Ligi Narodów, zatwierdzonym w lipcu 1922 r., w którym ŚOS uznawano za partnera brytyjskich władz mandatowych w Palestynie. A.Ż. reprezentowała ruch syjonistyczny oraz światowe żydostwo wobec władz mandatowych, rządu Wielkiej Brytanii i wobec Ligi Narodów; kierowała Biurami Palestyńskimi, które podlegały Wydziałowi Imigracyjnemu Egzekutywy Syjonistycznej. Do 1929 r. A.Ż. była w zasadzie tożsama ze ŚOS, która w 1923 r. rozpoczęła jednak negocjacje, mające na celu wprowadzenie do A.Ż. przedstawicieli środowisk żydowskich, dystansujących się od syjonizmu. Przywódcy syjonistyczny żywili nadzieję, że to ułatwi im rozmowy z władzami mandatowymi oraz zdobywanie środków dla społeczności żydowskiej w Palestynie. Rozszerzenie A.Ż. nastąpiło w sierpniu 1929 r. w Zurychu. Na jej czele stał prezydent ŚOS (Ch. Weizmann), Rada, komitet administracyjny oraz egzekutywa. W ciałach tych między syjonistami i niesyjonistami miał być zachowany parytet. A.Ż. walczyła m.in. o zniesienie ograniczeń imigracji żydowskiej do Palestyny, ustanowionych przez władze mandatowe w tzw. Białej Księdze (1939). Organizacja ta odgrywała zasadniczą rolę w stosunkach z władzą mandatową oraz w stosunkach między Żydami mieszkającymi w Palestynie i w diasporze, aż do czasu powstania państwa Izrael. A.Ż. w Polsce powołana została w lipcu 1929. Na jej czele stały Rada oraz Komitet Polski Agencji Żydowskiej, złożony w połowie z przedstawicieli sfer niesyjonistycznych. Statutową reprezentacją A.Ż. wobec władz polskich i konsulatu Wlk. Brytanii stanowiło Biuro Palestyńskie. Siedziba A.Ż. mieściła się w Warszawie przy ul. Rymarskiej. W skład prezydium wchodzili m.in.: J.H. Farbstein, I. Grünbaum, O. Thon, Abraham Reiss, W. Wawelberg. Przedstawiciele A.Ż. uczestniczyli w organizowaniu protestów przeciwko polityce imigracyjnej w Palestynie, przekazywanych następnie przez konsulat warszawski rządowi Wlk. Brytanii. W czasie II wojny światowej i bezpośrednio po jej zakończeniu, przedstawiciele A.Ż. podejmowali starania o zniesienie ograniczeń emigracji żydowskiej do Palestyny ( emigracja Żydów z Polski); wobec sprzeciwu Wlk. Brytanii mieli swój udział w organizowaniu brichy oraz legalnej emigracji Żydów, za pośrednictwem własnych biur. Instytucja ta wydawała też w Polsce swój biuletyn informacyjny. W maju 1948 A.Ż. przekazała rządowi Izraela wiele ze swoich funkcji. Zgodnie z decyzją Ogólnej Rady Syjonistycznej z sierpnia 1948 r., A.Ż. miała nadal zajmować się imigracją do Izraela, przyjmowaniem imigrantów, zagospodarowywaniem ziem i zdobywaniem za granicą pomocy dla państwa Izrael. Decyzja ta została zaakceptowana najpierw przez Światowy Kongres Syjonistyczny, a następnie przez Kneset. W 1954 podpisano umowę między A.Ż. a rządem Izraela. ŚOS tożsama z A.Ż. została uznana za reprezentację światowego żydostwa. W Polsce – jako Sochnut – Agencja Żydowska podjęła ponownie działalność w 1990 r.; zajmuje się przede wszystkim sprawami związanymi z emigracją Żydów do Izraela.