parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

cadyk

cadyk

(l.mn. cad(d)ikim, od hebr. cad(d)ik = sprawiedliwy). Na podstawie popularnego powiedzenia z biblijnej Księgi Przysłów – „Sprawiedliwy jest podstawą świata” (hebr. cadik jesod olam), powstała legenda o Trzydziestu Sześciu Sprawiedliwych, którzy swoimi cnotami podtrzymują istnienie świata. Kabała przekuła ten wątek w ideę Mesjasza z Pokolenia („Domu”) Józefa (patriarcha Józef uważany był za uosobienie sprawiedliwości), który wciela się w każdym pokoleniu, przygotowując świat do końcowego wystąpienia Mesjasza z „Domu Dawida”. Według niektórych koncepcji, gdy świat gotowy będzie do zbawienia, nieznany sprawiedliwy ujawni się jako „Syn Dawidowy”. Do tych właśnie wyobrażeń nawiązywała funkcja c.chasydyzmie polskim. Jednym z filarów doktryny Baal Szem Towa (BESZT-a) była wiara, że on sam jest rzeczywistym pośrednikiem między niebem a ziemią, realizującym na ziemi wolę Boga, i interweniującym w ludzkich sprawach w niebie. Ważną jej konsekwencją było przekonanie, że BESZT może usprawiedliwić każdego, nawet grzesznika, i każdego pogrążyć, chociażby tylko z tego powodu, że odrzuca jego posłannictwo. Tę mesjańską w istocie funkcję starali się przejąć później cadycy. Byli oni uważani za sprawiedliwych, którzy utrzymują świat i pośredniczą między skupionymi wokół nich wspólnotami, a Bogiem. Początkowo jednak dominowało przekonanie, że w każdym pokoleniu istnieje tylko jeden prawdziwy c., który jest w istocie Mesjaszem, czekającym, aż świat gotowy będzie na zbawienie. Po śmierci BESZT-a większość jego uczniów uznała za przywódcę chasydów Dow Bera z Międzyrzecza, przekazując mu płaszcz BESZT-a. Wielu badaczy uważa, że to on jest właściwym założycielem ruchu, zarówno w sensie organizacyjnym, jak i – w znacznej mierze – doktrynalnym. Ber jeszcze za życia mianował swoim następcą Menachema Mendla z Witebska, przekazując mu odziedziczoną po Baal Szem Towie laskę i płaszcz. Nominacja ta spotkała się jednak z zastrzeżeniami większości jego uczniów, a po jego śmierci w 1772 ruch uległ decentralizacji. Rolę faktycznie równorzędnych przywódców przejęli uczniowie Dow Bera i BESZT-a, a później ich następcy. Przedstawiali się oni jako sprawiedliwi, którzy pośredniczą między skupioną wokół nich wspólnotą wiernych a Bogiem. Chasydyzm faktycznie nigdy nie pozbył się jednak mesj. spuścizny, co dobrze ilustruje popularna sentencja, że „każdy cadyk powinien być Mesjaszem dla swoich chasydów”. Wielu przywódców chasydzkich nie mogło się pogodzić z pluralizmem i przekonywało, że w każdym pokoleniu jest tylko jeden prawdziwy c., tzw. Cadyk Pokolenia (hebr. Cad(d)ik ha-Dor), który był identyfikowany z Mesjaszem z „Domu Józefa”. Wielu, jak np. Nachman ben Symcha z Bracławia czy A.J. Friedman(n) z Sadagóry widziało w sobie nawet ostatecznego zbawiciela z „Domu Dawida”. Według Jaakowa Josefa z Połonnego, autora popularnych książek o doktrynie BESZT-a, zadanie c. miało mesjański charakter i sprowadzało się do transformacji zła w dobro. Zwykli Żydzi nie są w stanie pojąć Tory i usprawiedliwić może ich przed Bogiem tylko wiara w c. i jego pomoc. Powinni weń wierzyć bez zastrzeżeń i wspierać finansowo, aby mógł się skupić na swoich zbawczych zadaniach. Podobnego zdania był Mosze Chaim Efraim z Sudyłkowa. Twierdził, że nie ma uniwersalnej wykładni Tory i każda generacja rozumie ją zgodnie z własnym widzeniem świata i potrzebami. C., który uosabia i reprezentuje Torę w swoim pokoleniu, może – w razie potrzeby – zezwolić na łamanie jej niektórych przepisów i sam często musi to czynić, by uświęcać zło. Inna grupa uczniów BESZT-a przypisywała c. bardziej ograniczone zadania. Dla Dow Bera z Międzyrzecza i I.I. Hofsteina z Kozienic c. był przede wszystkim duchowym przywódcą wspólnoty wiernych, a jego głównym zadaniem było duchowe wspieranie chasydów. Uważano, że dzięki pomocy c., nawet prości ludzie mogą przybliżyć się do Boga, co stanowiło główny cel chasydyzmu. Ch. ben P. ha-Kohen Lewin z Aleksandrowa mawiał, że każdy człowiek sam podąża drogą chasydyzmu, a c. jedynie pełni rolę drogowskazu. Innego zdania byli zwolennicy tzw. praktycznego cadykizmu. Za jego twórcę uważa się Elimelecha z Leżajska. Twierdził on, że c. jest przywódcą nie tylko duchowym, a jego władza rozciąga się na wszystkie sfery życia. Musi on godzić mist. kontemplację z rozwiązywaniem, często trywialnych, problemów zwykłych chasydów. Nauczał, że c. opiera swój autorytet na bezpośrednim kontakcie z wyższymi siłami, które może wykorzystać dla dobra wspólnoty. Żyje on równocześnie w dwóch światach: ziemskim i niebiańskim, pośrednicząc między nimi. Elimelech z Leżajska, jako pierwszy, wprowadził stałe opłaty (hebr. pidjonot), które chasydzi musieli przekazywać swojemu c. i założył dwór, dokąd jego zwolennicy pielgrzymowali po radę oraz wsparcie duchowe. Z czasem dwory c. utrzymywane ze składek chasydów stały się normą. Szczególnie wystawne dwory zakładali c. z rodziny Twerskich oraz założyciele dynastii w Czortkowie i Sadagórze (sadagórska dynastia cadyków) – I. Friedman(n) z Różyna i jego potomkowie, co niekiedy prowadziło do konfliktów z innymi c., zgorszonymi takim postępowaniem. (Zob. też: Alterów rodzina; Dancigerów ród; bar micwa; berze; dynastia cadyków z Bobowej; szirajim; Szneursonów rodzina; tisz; oraz m.in.: Aaron ben Jaakow z Karlina; Abraham Anioł z Sadagóry; Arie Lejb z Ożarowa; Aszer ze Stolina; Aszlag Jehuda Lejb ha-Lewi; Baruch z Międzyboża; Bornstein Abraham ben Zeew Nachum z Sochaczewa; Bornstein Dawid z Sochaczewa; Bornstein Szmuel z Sochaczewa; Cwi Hirsz z Rymanowa; Cwi Hirsz z Żydaczowa; Dawid ben Salomon z Lelowa; Guterman Jaakow Arie z Radzymina; Hager Chaim z Kosowa; Hager Izrael z Wyżnicy; Hager Menachem Mendel z Kosowa; Hager Menachem Mendel z Wyżnicy; Horowic Aaron ben Mosze ha-Lewi ze Starego Sioła; Horowic Naftali Cwi z Ropczyc; Icchak z Warki; Jehuda Chasid ha-Lewi z Siedlec; Kalisz Mordechaj Menachem z Warki; Leiner Mordechaj Josef z Izbicy; Lewi Icchak Meir z Berdyczowa; maamad; Rabinowicz Cadok ha-Kohen z Lublina; Rokeach Szalom z Bełza; Tajtelbaum Mosze z Ohel; Taub Icchak Ajzyk z Kalewa)

Polski Słownik Judaistyczny

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]