cadyk
cadyk
(l.mn. cad(d)ikim, od hebr. cad(d)ik = sprawiedliwy). Na podstawie popularnego powiedzenia z biblijnej Księgi Przysłów – „Sprawiedliwy jest podstawą świata” (hebr. cadik jesod olam), powstała legenda o Trzydziestu Sześciu Sprawiedliwych, którzy swoimi cnotami podtrzymują istnienie świata. Kabała przekuła ten wątek w ideę Mesjasza z Pokolenia („Domu”) Józefa (patriarcha Józef uważany był za uosobienie sprawiedliwości), który wciela się w każdym pokoleniu, przygotowując świat do końcowego wystąpienia Mesjasza z „Domu Dawida”. Według niektórych koncepcji, gdy świat gotowy będzie do zbawienia, nieznany sprawiedliwy ujawni się jako „Syn Dawidowy”. Do tych właśnie wyobrażeń nawiązywała funkcja c. w chasydyzmie polskim. Jednym z filarów doktryny Baal Szem Towa (BESZT-a) była wiara, że on sam jest rzeczywistym pośrednikiem między niebem a ziemią, realizującym na ziemi wolę Boga, i interweniującym w ludzkich sprawach w niebie. Ważną jej konsekwencją było przekonanie, że BESZT może usprawiedliwić każdego, nawet grzesznika, i każdego pogrążyć, chociażby tylko z tego powodu, że odrzuca jego posłannictwo. Tę mesjańską w istocie funkcję starali się przejąć później cadycy. Byli oni uważani za sprawiedliwych, którzy utrzymują świat i pośredniczą między skupionymi wokół nich wspólnotami, a Bogiem. Początkowo jednak dominowało przekonanie, że w każdym pokoleniu istnieje tylko jeden prawdziwy c., który jest w istocie Mesjaszem, czekającym, aż świat gotowy będzie na zbawienie. Po śmierci BESZT-a większość jego uczniów uznała za przywódcę chasydów Dow Bera z Międzyrzecza, przekazując mu płaszcz BESZT-a. Wielu badaczy uważa, że to on jest właściwym założycielem ruchu, zarówno w sensie organizacyjnym, jak i – w znacznej mierze – doktrynalnym. Ber jeszcze za życia mianował swoim następcą Menachema Mendla z Witebska, przekazując mu odziedziczoną po Baal Szem Towie laskę i płaszcz. Nominacja ta spotkała się jednak z zastrzeżeniami większości jego uczniów, a po jego śmierci w 1772 ruch uległ decentralizacji. Rolę faktycznie równorzędnych przywódców przejęli uczniowie Dow Bera i BESZT-a, a później ich następcy. Przedstawiali się oni jako sprawiedliwi, którzy pośredniczą między skupioną wokół nich wspólnotą wiernych a Bogiem. Chasydyzm faktycznie nigdy nie pozbył się jednak mesj. spuścizny, co dobrze ilustruje popularna sentencja, że „każdy cadyk powinien być Mesjaszem dla swoich chasydów”. Wielu przywódców chasydzkich nie mogło się pogodzić z pluralizmem i przekonywało, że w każdym pokoleniu jest tylko jeden prawdziwy c., tzw. Cadyk Pokolenia (hebr. Cad(d)ik ha-Dor), który był identyfikowany z Mesjaszem z „Domu Józefa”. Wielu, jak np. Nachman ben Symcha z Bracławia czy A.J. Friedman(n) z Sadagóry widziało w sobie nawet ostatecznego zbawiciela z „Domu Dawida”. Według Jaakowa Josefa z Połonnego, autora popularnych książek o doktrynie BESZT-a, zadanie c. miało mesjański charakter i sprowadzało się do transformacji zła w dobro. Zwykli Żydzi nie są w stanie pojąć Tory i usprawiedliwić może ich przed Bogiem tylko wiara w c. i jego pomoc. Powinni weń wierzyć bez zastrzeżeń i wspierać finansowo, aby mógł się skupić na swoich zbawczych zadaniach. Podobnego zdania był Mosze Chaim Efraim z Sudyłkowa. Twierdził, że nie ma uniwersalnej wykładni Tory i każda generacja rozumie ją zgodnie z własnym widzeniem świata i potrzebami. C., który uosabia i reprezentuje Torę w swoim pokoleniu, może – w razie potrzeby – zezwolić na łamanie jej niektórych przepisów i sam często musi to czynić, by uświęcać zło. Inna grupa uczniów BESZT-a przypisywała c. bardziej ograniczone zadania. Dla Dow Bera z Międzyrzecza i I.I. Hofsteina z Kozienic c. był przede wszystkim duchowym przywódcą wspólnoty wiernych, a jego głównym zadaniem było duchowe wspieranie chasydów. Uważano, że dzięki pomocy c., nawet prości ludzie mogą przybliżyć się do Boga, co stanowiło główny cel chasydyzmu. Ch. ben P. ha-Kohen Lewin z Aleksandrowa mawiał, że każdy człowiek sam podąża drogą chasydyzmu, a c. jedynie pełni rolę drogowskazu. Innego zdania byli zwolennicy tzw. praktycznego cadykizmu. Za jego twórcę uważa się Elimelecha z Leżajska. Twierdził on, że c. jest przywódcą nie tylko duchowym, a jego władza rozciąga się na wszystkie sfery życia. Musi on godzić mist. kontemplację z rozwiązywaniem, często trywialnych, problemów zwykłych chasydów. Nauczał, że c. opiera swój autorytet na bezpośrednim kontakcie z wyższymi siłami, które może wykorzystać dla dobra wspólnoty. Żyje on równocześnie w dwóch światach: ziemskim i niebiańskim, pośrednicząc między nimi. Elimelech z Leżajska, jako pierwszy, wprowadził stałe opłaty (hebr. pidjonot), które chasydzi musieli przekazywać swojemu c. i założył dwór, dokąd jego zwolennicy pielgrzymowali po radę oraz wsparcie duchowe. Z czasem dwory c. utrzymywane ze składek chasydów stały się normą. Szczególnie wystawne dwory zakładali c. z rodziny Twerskich oraz założyciele dynastii w Czortkowie i Sadagórze (sadagórska dynastia cadyków) – I. Friedman(n) z Różyna i jego potomkowie, co niekiedy prowadziło do konfliktów z innymi c., zgorszonymi takim postępowaniem. (Zob. też: Alterów rodzina; Dancigerów ród; bar micwa; berze; dynastia cadyków z Bobowej; szirajim; Szneursonów rodzina; tisz; oraz m.in.: Aaron ben Jaakow z Karlina; Abraham Anioł z Sadagóry; Arie Lejb z Ożarowa; Aszer ze Stolina; Aszlag Jehuda Lejb ha-Lewi; Baruch z Międzyboża; Bornstein Abraham ben Zeew Nachum z Sochaczewa; Bornstein Dawid z Sochaczewa; Bornstein Szmuel z Sochaczewa; Cwi Hirsz z Rymanowa; Cwi Hirsz z Żydaczowa; Dawid ben Salomon z Lelowa; Guterman Jaakow Arie z Radzymina; Hager Chaim z Kosowa; Hager Izrael z Wyżnicy; Hager Menachem Mendel z Kosowa; Hager Menachem Mendel z Wyżnicy; Horowic Aaron ben Mosze ha-Lewi ze Starego Sioła; Horowic Naftali Cwi z Ropczyc; Icchak z Warki; Jehuda Chasid ha-Lewi z Siedlec; Kalisz Mordechaj Menachem z Warki; Leiner Mordechaj Josef z Izbicy; Lewi Icchak Meir z Berdyczowa; maamad; Rabinowicz Cadok ha-Kohen z Lublina; Rokeach Szalom z Bełza; Tajtelbaum Mosze z Ohel; Taub Icchak Ajzyk z Kalewa)
