Elimelech z Leżajska

Elimelech z Leżajska

właśc. Elimelech ben Eleazar Lipmann z Leżajska, zw. Rebem Leżajskim (z Leżajska) (jid. Liżensker Rebe), Majłechem z Leżajska, albo – od tytułu swego dzieła – Noamem Elimelechem (1717 Galicja – 1787 Leżajsk) – czołowy cadyk trzeciej generacji, uważany na twórcę tzw. praktycznego cadykizmu; uczeń Dow Bera z Międzyrzecza oraz swego brata, Zusji z Annopola. Po śmierci Dow Bera osiadł w Leżajsku, który wkrótce stał się ważnym ośrodkiem chasydzkim. Założył tam dwór, utrzymywany z pidjonot (l.mn., od hebr. pidjon = wykupne), rodzaju podatku płaconego przez chasydów przy składaniu kwitłech, na których przedstawiano cadykowi duchowe i materialne problemy. Sam E. z L. był zwolennikiem ascezy, ale nie zalecał jej wszystkim jako sposobu życia. Twierdził, że cadyk jest przywódcą nie tylko duchowym i jego władza rozciąga się na wszystkie sfery życia. Musi on godzić mistyczną kontemplację z rozwiązywaniem często trywialnych problemów zwykłych chasydów. E. z L. nie wytrzymał presji tych rozbieżnych sił i pod koniec życia przestał zajmować się sprawami chasydów; odsunął uczniów i skoncentrował się na mistycznej medytacji ( d(e)wekut). Nauczał, że cadyk ma wyższy status nawet od serafinów, jest duchowym fundamentem świata i może oddziaływać na decyzje niebios, zaś swój autorytet czerpie z bezpośredniego kontaktu z wyższymi siłami, które może wykorzystać dla dobra wspólnoty. Żyje on równocześnie w dwóch światach; ziemskim i niebiańskim, pośrednicząc między nimi. Doktryna E. z L. oparta była na idei zbawczego „upadku” cadyka. Upadek ten ma dwa aspekty; po pierwsze, cadyk „upada”, tzn. zstępuje, ze swej duchowej wysokości do poziomu zwykłych ludzi, aby ich podnieść na wyższy poziom. Po drugie, „upada”, to znaczy wstępuje w zło, aby je uświęcić; musi przystać na zło – najczęściej pod postacią grzesznych myśli (hebr. machaszawot zarot), aby uwolnić tkwiące w nich „iskry” Szechiny i podnieść je do ich boskiego źródła. Po każdym „upadku” cadyk wstępuje na jeszcze wyższy poziom świętości niż dotąd. Duchowa transformacja zła wzmacnia więc świętość, a zakończeniem całego procesu ma być likwidacja zła, wystąpienie Mesjasza i zbawienie. E. z L. był przedmiotem uwielbienia uczniów, ale wzbudzał gwałtowne sprzeciwy tych chasydów, którzy nie podzielali jego antynomijnych poglądów. Zbuntował się przeciwko niemu m.in. Jaakow Icchak ha-Lewi Horowic, który opuścił jego dwór i założył własny, w Czechowie pod Lublinem (potem w Lublinie). W odpowiedzi na to E. z L. obłożył klątwą wszystkich chasydów, którzy uznali Horowica za swojego cadyka. Głównym pismem E. z L. jest Noam Elimelech (hebr., Łagodność Elimelecha, Lwów 1787). Jego doktryna jest bardzo bliska nauczaniu Nachmana ben Symchy z Bracławia i doktrynie sabataistycznej, z której prawdopodobnie została przejęta. Ohel E. z L. znajduje się na cmentarzu żydowskim w Leżajsku. Co roku, 21 dnia miesiąca adar pielgrzymują do niego chasydzi z całego świata, składają kwitłech z rozmaitymi prośbami.