parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

Przymierze [z Bogiem]

Przymierze [z Bogiem]

(hebr. Brit; etymologia słowa nie jest jasna; najczęściej jest ono wywodzone od akad. biritu = kajdany, pęta; grec. diatheke; łac. testamentum; jid. Bris) – obietnica dana przez Boga bądź umowa między Stwórcą a ludzkością, Izraelem (jako narodem wybranym), ale także pojedynczym człowiekiem czy wszelkim stworzeniem, której przedmiotem jest zachowanie pokoju (ładu); idea stanowiąca centralne pojęcie judaizmu, a za jego pośrednictwem – także chrześcijaństwa. W BH tym samym terminem (tj. brit) określano układy, zawierane między ludźmi, klanami i ludami zarówno polityczno-gospodarcze, jak i natury religijnej. Pierwsze P. miało charakter powszechny; jego zakres dotyczył wszystkich stworzeń żyjących na ziemi, bowiem Bóg obiecał nie zsyłać więcej potopu i nie zgładzić ich; znakiem tego P. była tęcza (Rdz 9,1-17). Drugie P. (Rdz 17,2-14) zawarł Stwórca z Abrahamem i jego potomstwem; dotyczyło ono obietnicy, że patriarcha ten stanie się ojcem licznego potomstwa i „ojcem mnóstwa narodów” oraz królów, a także przekazania ludowi Izraela na własność kraju Kanaan. Znakiem owego P. stało się obrzezanie. Bóg odnawiał je z kolejnymi patriarchami – Izaakiem (Rdz 17,19-21; 26,3-4) i Jakubem (Rdz 28,13-15). Uważa się, że P. zawarte z Abrahamem było punktem wyjścia do wszystkich późniejszych przymierzy Boga z Izraelem. Trzecie P. (tzw. synajskie) zostało zawarte na górze Synaj przez Boga z Izraelitami, reprezentowanymi przez Mojżesza (po wyjściu z Egiptu; Wj 24,7-8). Jego znakami były ofiary i zorganizowany kult oraz Tablice Dziesięciorga Przykazań i przestrzeganie Prawa. Zostało ono odnowione na górze Synaj (Wj 34 ; czwarte P.) po tym, jak Izraelici złamali je, oddając się kultowi złotego cielca, a Mojżesz strzaskał pierwsze Tablice Przykazań, potem zaś – na Boży rozkaz – wyciosał tablice podobne do pierwszych (por. też: halacha synajska; Arka Przymierza; Namiot Spotkania; Święte Świętych; Świątynia Jerozolimska). Również tym razem Stwórca obiecał oddać Izraelitom Kanaan we władanie i dać im zwycięstwo nad zamieszkującymi go ludami. P. to było czterokrotnie powtarzane (odnawiane): przed śmiercią Mojżesza (Pwt 29,9-14), przed śmiercią Jozuego (Joz 24,25-29), po zgładzeniu pogańskiej królowej Atalii (842-836 p.n.e.; zawarte przez kapłana Jojadę między Bogiem a królem i ludem 2 Krl 11,17), po odnalezieniu Księgi Prawa ( Tory) za czasów panowania króla Jozjasza (639-609 p.n.e.; 2 Krl 23). Obchodzono także Święto Odnowienia P. – początkowo w Sychem co siedem lat, później zbiegało się ono ze świętem Sukot, jako święto pielgrzymie, połączone z odczytywaniem biblijnej relacji o wydarzeniach na Synaju. Po raz piąty P. zostało zawarte po powrocie Izraela z niewoli babilońskiej, poprzez złożenie przysięgi w ramach reformy religijnej, przeprowadzonej przez Ezdrasza i Nehemiasza (Ez 10; Neh 8-9). Poza tym, wyróżnia się jeszcze tzw. P. kapłańskie, zawarte przez Boga z Aaronem i jego potomkami (por. kohen) oraz z „braćmi” (por. lewici; Lb 18), ustanawiające służbę kapłanów i ich prawa. W literaturze pobiblijnej rozwijano ideę P., przede wszystkim, jako zawartego przez Boga z Izraelem oraz z Abrahamem, Izaakiem, Jakubem, Mojżeszem, Aaronem, Pinchasem (wnukiem Aarona) i z Dawidem. Trzy obrzędy miały poprzedzać P., zawarte na Synaju ( obrzezanie, kąpiel rytualna, skrapianie ołtarza krwią), które – w jego efekcie – stały się obowiązujące dla wszystkich wyznawców judaizmu. Także przed wejściem do Ziemi Obiecanej, Stwórca miał nakazać Izraelowi przestrzeganie Tory. Ważniejsze micwy były określane również słowem Brit bądź Brit Kodesz (hebr., Święte Przymierze). Rabi Akiwa uznawał za nie święcenie szabatu i uznanie Boga. Natomiast w Sefer ha-Zohar P. z B. oznacza samą Torę. W literaturze apokryficznej ( Księga Jubileuszy; por. też apokryfy i pseudoepigrafy) i w hag(g)adzie również była rozwijana idea P. po potopie (por. Noachidów prawa). Także przy zawieraniu P. z Abrahamem, Stwórca miał mu ukazać gehennę oraz podporządkowanie jego potomków innym ludom, a także przykazania, przekazane im na Synaju oraz kult świątynny. Zatem, jeśli Izrael będzie przestrzegał tych przykazań i obrządków, to nie spadną nań wspomniane kary. Idea P. z B. stała się centralnym zwornikiem judaizmu; zgodnie z tym, Izraelici zwani są „synami (ludem) Przymierza”, a Przedwieczny – „Bogiem Przymierza”. To właśnie P. z B. zadecydowało o zjednoczeniu plemion ( Dwanaście Plemion Izraelskich) i wykształceniu się z nich narodu. Ono również było motorem najważniejszego wydarzenia w jego dziejach, a mianowicie wyjścia z Egiptu oraz zdobycia Ziemi Obiecanej. Przy czym, J.D. Sołowiejczyk wprowadził rozróżnienie pomiędzy „Przymierzem Egiptu”, które jest wyrazem przeznaczenia, wiążącego Żydów z ich historią i odpowiedzialnością, oraz „Przymierzem Synaju”, w którym poprzez halachę realizuje się ich „historyczny byt”. Według przekonania Żydów ortodoksyjnych, waga P. jest tak wielka, że łamiący je nie będą mieli udziału w Przyszłym Świecie ( Olam ha-Ba), zaś bez Tory – stanowiącej jego najpełniejszy wyraz – świat przestałby istnieć. Idea P. z B. została przyjęta również przez inne religie monoteistyczne. W teologii chrześcijańskiej przyjście Jezusa, jako Mesjasza, oraz dokonane przez niego odkupienie, spowodowały zawarcie nowego P. ( Nowy Testament), którego zapowiedzi dopatrywano się w wielu miejscach BH ( Stary Testament). W islamie żywa jest jedynie idea przymierza, zawieranego między Bogiem a ludźmi wybranymi oraz prorokami. (Zob. też Tochacha)

Encyklopedia Getta Warszawy

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]