parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

szabat, Szabat

szabat, Szabat

(hebr., od rdzenia szbt [ szin + be(j)t + taw] = odpoczywać, ustać, obserwować szabat); szabas (jid. szabes); sabat – 1. siódmy dzień tygodnia (hebr. jom ha-szwii); dzień wypoczynku w judaizmie, trwający od zachodu słońca (hebr. szkijat ha-cham(m)a) w piątek do prawie godziny po zachodzie słońca w sobotę. Zgodnie z przykazaniami biblijnymi (Wj 23,12; 34,21), tego dnia należy przerwać pracę, aby dać odpocząć niewolnikom i zwierzętom, tak jak Bóg odpoczywał po stworzeniu świata. Święcenie sz., jako pamiątkę cyklu stworzenia świata, jak i wyprowadzenia Izraelitów z Egiptu (Wj 20,9-11; Pwt 5,12-15), nakazywało także czwarte przykazanie (por. Dziesięcioro Przykazań). W Świątyni Jerozolimskiej składano w tym dniu dodatkową ofiarę ( musaf). Znaczenie sz. wzrosło w czasie i po niewoli babilońskiej. Niektórzy uczeni uważają, że sama nazwa sz. pochodzi od babilońskiego słowa szabattu – określenia dnia siódmego, kiedy nie pracowano, gdyż był on uważany za feralny, w związku ze zmianami faz księżyca. Jednak to Izraelici wprowadzili do kalendarza siedmiodniowy tydzień (por. kalendarz żydowski), którego zamknięciem był dzień odpoczynku. Potem tę koncepcję przejęli od nich chrześcijanie i muzułmanie. W Misznie, w porządku Moed znajduje się osobny traktat Szabat (por. 2.), zawierający drobiazgowe przepisy dotyczące wypoczynku sobotniego, w którym wyliczono też 39 rodzajów prac, których nie wolno tego dnia wykonywać (por. 2.; profanacja [naruszenie] dnia sobotniego w języku hebrajskim nosi nazwę chil(l)ul szabat). Przepisy te można złamać jedynie w wypadku zagrożenia życia, zdrowia lub mienia (przy gaszeniu pożaru, pielęgnowaniu chorego, obronie kraju), ale też – zgodnie z Talmudem – wolno zajmować się sprawami nauki. Po generalnym wysprzątaniu domu, w piątek wieczorem (hebr. erew szabat), po modłach w synagodze, odbywa się uroczysta kolacja. Gospodyni zapala zazwyczaj dwie świece (por. szabasówka; świec tych może być więcej, lecz nigdy mniej), wygłaszając specjalne błogosławieństwo ( Błogosławieństwo świec). Następnie rodzice błogosławią dzieci, a ojciec rodziny uświęca sz., wygłaszając błogosławieństwo nad kielichem wina ( Kid(d)usz). Podaje się m.in. dwa bochenki pieczywa ( chała), które symbolizują podwójną porcję manny, jaką Izraelici otrzymywali od Boga w przeddzień sz., podczas wędrówki przez pustynię, aby nie musieli w sz. łamać zakazu pracy. Przy stole śpiewa się pieśni sobotnie ( zmirot). Zgodnie z obyczajem, w sz. należy spożyć trzy posiłki (por. szalosz seudot). Na zakończenie sz. odprawia się hawdalę. W czasie trwania święta rabini nie czynią ograniczeń w wolnym poruszaniu się w obrębie miejsca pobytu, ale zakazują wychodzenia z domu na odległość większą niż 2 tys. łokci (jest to tzw. tchum szabat – zasięg dozwolonego oddalania się w sobotę). Surowość tego przepisu złagodzono, umożliwiając przejście dalszych 2 tys. łokci, pod warunkiem, że zainteresowany przygotował sobie przed sz. dwa posiłki właśnie w tej odległości od domu, „rozszerzając” w ten sposób przestrzeń domową (por. e(j)ruw; E(j)ruwin). Współcześnie pojawiło się wiele nowych problemów dotyczących zachowania w sz., które nie zostały jednoznacznie rozstrzygnięte; np. judaizm ortodoksyjny zabrania podróżowania samochodem, judaizm reformowany – zezwala na nie, a judaizm konserwatywny dopuszcza je jedynie w celu udania się do synagogi. Istnieją także różnice zdań w sprawie zapalania światła elektrycznego. Żydzi ortodoksyjni w ogóle powstrzymują się od używania w sz. urządzeń elektrycznych. Niegdyś, do wykonania niezbędnych czynności (w tym także zapalania ognia) zatrudniano szabes goja. Symbolika i znaczenie sz. są bardzo złożone. Wprowadzenie w kalendarzu żydowskiego tygodnia, składającego się ze stałej liczby dni, miało być m.in. wyrazem czci dla Stwórcy, który jest transcendentny w stosunku do natury; wpisaniem w życie ludzi czasu boskiego, w którym sz. był symbolicznym początkiem i końcem natury. Według A.J. Heschela, to właśnie jego obchodzenie jest jednym z najważniejszych znaków-instytucji, w których wyraża się charakter judaizmu jako religii „uświęcania czasu”, w przeciwieństwie do innych religii monoteistycznych. Sz. w kulturze żydowskiej jest nie tylko czasem zaprzestania codziennej krzątaniny, ale także oderwaniem się od spraw tego świata, wprowadzeniem wyższego ładu w egzystencję ludzką. Jest to okres wypełniony wzniosłością i weselem, czego wyrazem jest popularne życzenie Szabat szalom (w wolnym przekładzie: Niech twój szabat będzie szabatem pokoju; Dobrego szabatu; por. simcha). Do przygotowania posiłków szabatowych należy używać produktów najwyższej jakości, kupowanych z myślą o tym święcie (dotyczy to także produktów darowywanych z wyraźnym zaznaczeniem „ łekowed szabes” = jid., przeznaczone na szabas, dla uczczenia szabasu). Winny być one zakupione za pieniądze, będące owocem żydowskiej pracy, w pełni uczciwie wykonanej, bez popełnienia grzechu (często nawet osobno je przechowywano). To samo dotyczy związanych z sz. pożyczek. Zarobek całego tygodnia winien zostać podzielony na osiem części, z czego dwie należy przeznaczyć na obchodzenie sz. Dzień ten jest nasycony poczuciem świętości – według midraszu, jeśli Izrael będzie obchodził tylko sz. tak jak należy, to Mesjasz przyjdzie, bowiem spełnienie tego obowiązku jest równe spełnieniu wszystkich pozostałych nakazów Tory. W związku z tym postępy sekularyzacji sz. w społeczności żydowskiej w XIX i XX w. budziły najwyższe zaniepokojenie ortodoksów i chasydów (por. chasydyzm polski), z którego wynikało dążenie do wymuszenia jego czczenia na „ludziach małej wiary” (por. Szomrej Szabes). We współcz. Izraelu również nieraz dochodzi na tym tle do gwałtownych zajść. Ponieważ sz. owiany jest mistycznym duchem, kabaliści poświęcali mu wiele uwagi. Według nich, miał on związek z połączeniem aspektu męskiego i żeńskiego natury Boga. Stawał się przedstawieniem ślubu Szechiny i boskości. Zrodzone stąd światło miało spływać na Żydów, jak rosa. Uważano, że na czas sz. wstępuje w nich dodatkowa dusza (neszama jetera), a złe moce (por. sitra achra) tracą siły do czynienia zła (por. urok). Nawet grzesznicy w Gehennie tego dnia odpoczywają. Kabalist. koncepcja Królowej Szabatu (hebr. Szabat ha-Malka) przeniknęła głęboko do folkloru żydowskiego, przyjmując w nim postać przedstawiania tego święta jako cudownej królowej (księżniczki) bądź panny młodej w ślubnym stroju, nawiedzającej domy zwykłych ludzi. W istocie zarówno w liturgii, jak i w głębokim przekonaniu religijnym człowieka, sz. był przedsmakiem Przyszłego Świata ( Olam ha-Ba), którego obraz jawił się jako niekończące się święto. Toteż chasydzi kultywowali – wprowadzony przez kabalistów – zwyczaj spożywania dodatkowego, czwartego, posiłku szabatowego (por. Melaw(w)e Malka), a poza nim także specjalny obrządek Kabalat Szabat (zob. też szirajim). Święcenie sz. łączyło się również z wieloma aspektami liturgii, w związku z czym m.in. wyróżniano specjalne sz.: Szabat Be-reszit; Szabat Chazon; Szabat Chol ha-Moed; Szabat ha-Chodesz; Szabat ha-Gadol; Szabat Mewar(e)chin; Szabat Nachamu; Szabat Para; Szabat Rosz Chodesz; Szabat Szira; Szabat Szkalim; Szabat Szuwa; Szabat Zachor. Przyspieszano nawet koniec ścisłej żałoby, by nie przypadł on w czasie trwania tego święta (por. Szloszim). Z sz. wiąże się wiele modlitw, hymnów i pieśni, z których część została wprowadzona przez kabalistów (por. np. Lecha dodi; Aw ha-Rachamim; Cur mi-szelo). I. Luria zalecał pobożnym Żydom nosić tego dnia białe szaty (unikać czarnych i czerwonych), spożywać ryby oraz inne smaczne potrawy i radować się całym sercem. (Zob. też: czulent; Tory czytanie; jubileuszowy rok; maftir; mukce; Oneg Szabat; prozbul; simcha; szabaśnik; szabatowy rok; szmit(t)ot; Szwiit).

2. nazwa pierwszego traktatu drugiego porządku Miszny (Moed), podzielonego na 24 rozdziały; zawiera przepisy uzupełniające biblijny nakaz świętowania sz. (Wj16,23; 20,10; 23,12; 34,21; 35,2; Lb15,32-36; Pwt5,14; Jr17,21-22; Ne 13,15-19 i in.); wyliczono w nim 39 czynności, których tego dnia nie wolno wykonywać (należą do nich m.in.: praca w polu; podróżowanie; poruszanie się poza wyznaczonym terenem; rozmaite prace domowe, takie jak: gotowanie, sprzątanie, szycie, garbowanie skór, pisanie itp.), a także takie, których wykonywanie w sz. nie jest wskazane (np. przekraczanie progu, sięganie po chleb równocześnie przez dwóch mężczyzn, dotykanie i przenoszenie umarłych [por.: pogrzeb; śmierć], podróżowanie po morzu, przechodzenie przez ulicę, mówienie ponad miarę, ścinanie drzew, polowanie, pranie, farbowanie, noszenie dzieci na rękach). Wiele miejsca w tym traktacie poświęcono też przygotowaniom do sz., a mianowicie: koniecznym zakupom, przyrządzaniu odpowiednich potraw, przystrajaniu domu, ubiorom mężczyzn i kobiet, kulbaczeniu koni. Zebrano tam także przepisy dotyczące obrzezania, grzebania zmarłych, przyjmowania porodów oraz czynności codziennych, takich jak: kąpiel, nakrywanie do stołu, oświetlenie mieszkania i inne. Komentarze i uzupełnienia do tego traktatu znajdują się w TB, TJ oraz w Tosefcie.

Encyklopedia Getta Warszawy

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]