Hawdala

Hawdala

Hawdala (hebr., oddzielenie, rozróżnienie; jid. hawdołe, hawdoło) – 1. dzieło oddzielenia, którego dokonał Stwórca, rozdzielając światło od ciemności, niebo od wód i dzień od nocy (Rdz 1,4,6–7,14); 2. nazwa ceremonii i modlitwy, połączonej z błogosławieństwami (por. Błogosławieństwo świec), mająca symbolicznie oddzielać czas święty od świeckiego (sacrum od profanum), odprawiana i odmawiana na zakończenie szabatu (tj. przed zachodem słońca w sobotę) i świąt, bądź pomiędzy szabatem i następującym po nim świętem; przed odprawieniem h. nie wolno podjąć żadnej pracy, ani spożyć pierwszego poświątecznego posiłku. Wprowadzenie h., jako części kultu synagogalnego, tradycja przypisuje pierwszym członkom Wielkiego Zgromadzenia. Jest to w istocie jedna z najstarszych modlitw, które przytoczone są już w Talmudzie. Na pocz. naszej ery h. była odprawiana w domach, na koniec ostatniego posiłku w szabat. W wiekach średnich ostatecznie ustaliła się interpretacja znaczenia i kształt tej ceremonii. W judaizmie i kulturze żydowskiej to rozdzielenie czasu ma ogromne znaczenie. Wówczas bowiem – zgodnie z wierzeniami – Żydów opuszcza dusza dodatkowa. Następująca potem noc jest okresem, kiedy zbłąkane dusze powracają do Gehenny, a siły zła, demony (zwł. Lilit) są szczególnie aktywne i groźne. Według Sefer ha-Zohar, właśnie w tym czasie zmarli Józef, Mojżesz i Dawid. Równocześnie jednak jest to czas wesela, gdyż Mesjasz ma przyjść właśnie po zakończeniu szabatu, stąd w noc po h. śpiewa się hymny (zmirot), opiewające Proroka Eliasza, a czasem także kobiety intonują pieśni o Miriam. Istotę h. oddaje błogosławieństwo chwalące Boga, który wprowadził oddzielenie sacrum od profanum, światła od ciemności, Izraela od innych ludów, siódmego dnia tygodnia od powszednich dni pracy (w wielu rytach poprzedza ono modlitwę końcową). Na ceremonię h., odprawianej na zakończenie szabatu, składają się zazwyczaj: 1. kid(d)usz, 2. błogosławieństwo przed wdychaniem wonności (kadzidło, a od XII w. najczęściej mirt bądź inne, w zależności od miejscowych tradycji; por. balsaminka), 3. błogosławieństwo dotyczące światła hawdalowej świecy oraz połączone z nim wyżej wspomniane błogosławieństwo, 4. oddzielenie, tj. modlitwa Hawdala. Porządek ten oddaje mnemotechniczne sformułowanie JaBNeH (Jajin = wino; Besamim = wonności; Nair = światło; Hawdala = oddzielenie). Podczas h., odprawianej między szabatem a świętami oraz po nich, i na zakończenie Jom Kipur, nie stosuje się wonności. Każdy z wymienionych elementów h. ma symboliczne znaczenie. Wino wiąże się z radością i świętowaniem oraz Bożym błogosławieństwem; rozpowszechniony był też zwyczaj rozlewania niewielkiej jego ilości dla przeciwdziałania złym mocom. Wonności miały ożywiać dusze ludzi w chwili, kiedy opuszcza ich dodatkowa dusza. Przed świętem następującym po szabacie było to zbędne, ze względu na radość, którą się nadal cieszono, a także w Jom Kipur (nawet jeśli święto to wypadało w szabat), gdyż wówczas Żydzi nie otrzymują duszy dodatkowej. Modlitwa (Hawdala), kończąca ceremonię h., składa się z siedmiu fragmentów tekstu biblijnego (Iz 12,2–3; Ps 3,9; 46,12; 84,13; 20,10; Est 8,16; Ps 116,13), nawiązujących do Bożego błogosławieństwa, opieki i dobrego losu (w rycie aszkenazyjskim w tym miejscu jest mowa o wybawieniu), stanowiących wstęp do błogosławieństwa. Po zakończeniu h. śpiewano też hymn Ha-Mawdil, wedle popularnego zwyczaju (minhag) – skrapiano palce winem i dotykano nimi powiek oraz kieszeni, dla uzyskania powodzenia, co miało być nawiązaniem do wersu Psalmu 19,9: „nakazy Pana słuszne – radują serce, przykazanie Pana jaśnieje i oświeca oczy”. Natomiast wypicie wody przed kiduszem h. – według powszechnego przekonania – mogło stać się przyczyną nieszczęścia, ale świeżo zaczerpnięta po nim woda – miała leczyć choroby. W szabat, podczas Chanuki lampę chanukową w synagodze zapalano przed recytacją H., natomiast w domach kolejność ceremonii była odwrotna. W większości synagog i domów modlitwy odprawiano h. podczas wieczornych modłów (maariw), aby zapewnić powodzenie tym członkom społeczności, którzy nie odprawią tej ceremonii w domu.