ślub

(hebr. chatuna; jid. chasene, chupe-wekduszn = ślub według rytuału żydowskiego) – ceremonia wieńcząca zawieranie małżeństwa (por. szadchan; t(e)naim; e(j)rusim; posag). Uczestnictwo w niej było micwą. Istniały liczne ograniczenia w wyborze daty ślubu. Nie można go było organizować w szabat, święta (w tym także w okresie półświątecznym Pesachu i Sukot), a zwyczajowo – także w ich przeddzień (za wyjątkiem Purim i Chanuki) oraz podczas liczenia omeru (między świętami Pesach a Szawuot, za wyjątkiem dni Rosz Chodesz, Lag ba-Omer oraz od trzeciego do piątego siwan [por. Szloszet jeme(j) (ha-)hagbala]; w kulturze sefardyjskiej – tylko za wyjątkiem Lag ba-Omer), w czasie trzech tygodni przed Tisza be-Aw, a także Dziesięciu Dni Pokuty. Za najodpowiedniejszy dzień na ś. uważano wtorek, jako że w powszechnym mniemaniu był on szczęśliwym dniem, gdyż – zgodnie z tradycją – Bóg tworząc świat, tego dnia miał dwukrotnie zobaczyć, że stworzone przezeń dzieła „były dobre” (Rdz 1,10 i 12); na temat wyboru właściwego dnia do zawarcia Ś. istniały także inne poglądy. Nie można było też jego daty wyznaczyć na czas, kiedy panna młoda (hebr. kala) nie była w stanie czystości rytualnej (tzn. przechodziła menstruację bądź nie upłynęło jeszcze siedem dni od jej zakończenia; por. nid(d)a). Z tych samych powodów, zwyczajowo, w przeddzień ceremonii, wieczorem udawała się ona do mykwy. Pan młody (hebr. chatan) w szabat poprzedzający ś. wzywany był w synagodze do czytania Tory. Oblubieńca nazywano chlubnym mianem Szabat Chatan (hebr., Oblubieniec Soboty). Nie istniały przepisy dotyczące stroju, w jakim państwo młodzi winni byli występować. Zwyczajowo panna młoda zakładała białą suknię i welon. Część ortodoksów uważała, że pan młody powinien mieć na sobie kitel; w niektórych gminach zakładał tałes, czasem też sztrajmel. Przed poprowadzeniem pod ślubny baldachim ( chupa), przy świadkach, dokonywano aktu, zw. kinjan, czyli potwierdzenia zobowiązań zawartych w ketubie, poprzez przyjęcie chustki bądź części odzieży od rabina i zwrócenie mu jej, oraz podpisanie przez świadków dokumentu (w wielu gminach podpis składał także pan młody). Potem doprowadzano oblubieńca do oczekującej go panny młodej. Wśród Żydów aszkenazyjskich istniał zwyczaj zarzucania przez pana młodego chusty na głowę panny młodej (jid., badeken di kale = nakrycie oblubienicy), kiedy to mógł on spojrzeć na swą przyszłą żonę, jeszcze przed spuszczeniem welonu, gdyż – zgodnie z tradycją biblijną – Jakub poślubił nieodpowiednią niewiastę, bowiem ta była przykryta woalem. W praktyce, ś. można było urządzić wszędzie. Według rytu sefardyjskiego, najczęściej odbywał się on w synagodze; według aszkenazyjskiego (zwłaszcza u ortodoksów i chasydów) – najlepiej, aby miał miejsce pod gołym niebem (zwykle koło synagogi) i po zapadnięciu zmierzchu (w związku z Bożą obietnicą, że będzie błogosławił Abrahamowi i da mu „potomstwo tak liczne jak gwiazdy na niebie”; Rdz 22,17, zgodnie z interpretacją M. Isserlesa). W uroczystym orszaku, złożonym z mężczyzn na przedzie i postępujących za nimi kobiet (każdy uczestnik uroczystości trzymał zapaloną świecę), przy wtórze muzyki, odprowadzano pana młodego pod bóżnicę i wprowadzano pod baldachim ślubny; prowadzili go, trzymając pod ręce, ojcowie obojga oblubieńców, zaś pannę młodą – obie matki (w wypadku sierot – krewni i krewne bądź przyjaciele i przyjaciółki). Następnie powracano po pannę młodą, by ją także uroczyście poprowadzić pod baldachim (w orszaku tym kobiety postępowały przodem). Wśród Żydów aszk., zwyczajowo, panna młoda okrążała swego oblubieńca pod baldachimem siedmiokrotnie, bowiem w Biblii siedem razy padają słowa „i kiedy mężczyzna bierze żonę” bądź trzykrotnie, jako że trzy razy w Księdze Ozeasza pojawia się fraza „zaręczam się z tobą”, co ma związek z rozpoczynającą się pierwszą fazą ś. ( ejrusin; kid(d)uszin; hak(k)afot). Następnie rabin celebrujący uroczystość ś. wygłaszał błogosławieństwo nad pierwszym pucharem wina ( Kid(d)usz) oraz Błogosławieństwa zaręczynowe. Po wypiciu wina przez oblubieńców pan młody wkładał na palec wskazujący prawej ręki panny młodej pierścień ślubny (jid. kduszn-fingerł), wypowiadając słowa „Bądź mi poświęconą tym pierścieniem, zgodnie z prawem Mojżesza i Izraela”. Według halachy, nie istnieje instytucja „funkcjonariusza religijnego”, który ma wyłączne prawo udzielania ślubu. W praktyce jednak, od XV w. ceremonię tę prowadził rabin, najczęściej wspomagany przez kantora. Zakończenie fazy ś., zwanej kid(d)uszin, i rozpoczęcie kolejnej – nis(s)uim rozdzielało odczytanie ketuby, poprzedzone stosownym błogosławieństwem. Potem następowało wygłoszenie błogosławieństwa nad drugim pucharem wina oraz siedmiu innych błogosławieństw ( Szewa b(e)rachot). Po wypiciu przez oblubieńców wina ceremonię kończyło stłuczenie obcasem przez pana młodego szklanki bądź kielicha, na znak niezatartej pamięci o utracie Świątyni Jerozolimskiej (symbolicznym znakiem było też przystrojenie pana młodego w czasie wesela wieńcem z gałązek oliwnych, na znak żałoby po zburzeniu Świątyni; oliwka). W średniowieczu istniał zwyczaj rzucania i rozbijania naczynia o płn. ścianę domostwa, by w ten sposób odegnać demony, które miały nadciągać od północy (por. szedim). Elementy tego wierzenia, mimo potępienia ze strony rabinów, utrzymywały się i później w religijności ludowej. Na zakończenie, młodych odprowadzano do osobnego pokoju; akt ten nosił nazwę jichud (hebr., odosobnienie) i stanowił symboliczny znak „skonsumowania” związku. Po nim następowało radosne przyjęcie weselne, przy wtórze muzyki klezmerów, połączone z występami badchana bądź marszalika. W ortodoksyjnych środowiskach po ś. ścinano dziewczętom włosy na głowie bądź golono je (por. peruka). (Zob. też: Aszamnu)