parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(l.mn., hebr., okrążanie, otaczanie; jid. hakojfes) – procesje w synagodze wokół bimy, na którą przenosi się zwój Tory, oraz wokół synagogi, organizowane codziennie w czasie trwania święta Sukot. W tradycji aszkenazyjskiej i częściowo sefardyjskiej, h. odbywają się na zakończenie musaf; w sefardyjskiej – w Izraelu, Syrii, Turcji, Egipcie – w czasie modłów porannych (szacharit), po modlitwie Hal(l)el. Aron (ha-)kodeszpozostaje wówczas otwarty, aż do zakończenia modłów. We wszystkie dni święta, mężczyźni niosąc lulaw,wykonują jedno okrążenie, a ostatniego dnia, zwanego Hoszana Raba – siedem. Zwyczaj okrążania bimy z lulawem podczas Święta Szałasów ma swoje korzenie w czasach Świątyni Jerozolimskiej, gdzie okrążano ołtarz, śpiewając Hallel i hoszanot (obecnie również odmawia się hoszanot). Procesje te mają przypominać zdobycie Jerycha przez Jozuego, po siedmiokrotnym okrążeniu murów miasta. Symbolizują trudności, po których następuje zwycięstwo. W szabat nie wykonuje się okrążeń, ponieważ w Świątyni również nie było procesji, jednak arka pozostaje otwarta, choć rodału nie przenosi się na bimę. Z okazji święta Simchat Tora odbywa się siedem h. wokół synagogi lub bimy; oznaczają one zakończenie starego i początek nowego cyklu czytania Tory. Z tej okazji wyjmuje się wszystkie rodały z arki i obnosi się je ze śpiewem i tańcami. Także w czasie zaślubin, pod chupąpanna młoda okrąża siedmiokrotnie swego narzeczonego. W niektórych gminach żydowskich istniał zwyczaj okrążania na cmentarzu, przyniesionych na marach zwłok, przed ich pogrzebaniem. Odmawiane przy tym modlitwy miały chronić zmarłego przed demonami (szedim). Uważano też, że siedmiokrotne okrążanie grobów sprawiedliwych mężów sprawi, że swoimi modlitwami wstawią się oni do Boga o uchronienie mieszkańców gminy przed klęską suszy, zarazy, lub że modlitwy te będą pomocne poszczególnym osobom w zachowaniu zdrowia, albo uleczą z bezpłodności. Było też w zwyczaju siedmiokrotne obchodzenie granic nowego cmentarza przy jego poświęceniu, przez co najmniej dziesięciu Żydów (por. minjan).
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.