asymilatorzy

asymilatorzy

zwolennicy asymilacji. W środowisku żydowskim a., jako grupa ludzi, propagujących akulturację do polskiej większości bądź kultury niemieckiej, działali już znacznie wcześniej, zanim stworzyli organizacje o charakterze stowarzyszeń bądź ugrupowań politycznych. Początkowo stowarzyszenia takie zaczęły powstawać w Galicji: w 1868/1869 – Szomer Israel, dążące do asymilacji w duchu liberalno-niemieckim; wydawało czasopismo „Der Israelit”; w 1882 – Agudas Achim – Przymierze Braci, reprezentujące polski kierunek asymilacji. W Warszawie część środowiska a. zbliżona była do tygodnika „Izraelita” (wyd., z przerwami, w 1866-1912). Znaczenie polityczne a. w XIX w. wyrosło z przekonania, iż jedynie oni mogą skutecznie reprezentować społeczność żydowską wobec władz zaborczych i polskiej większości (w Warszawie owo przekonanie ugruntowane było przez doświadczenia tzw. wojny polsko-żydowskiej w 1859). Z przeświadczenia tego wynikały m.in. sukcesy a. w wyborach do gmin żydowskich (np. prezesura Sz. Samelsohna w Krakowie w 1870-1881, oraz rządy a. w gminie warsz. w 1871-1926, początkowo pod przewodem L. Natansona). Do politycznego zorganizowania się zmusił ich rozwój żydowskiego ruchu narodowego oraz powstanie partii narodowych i robotniczych. W 1907 w Galicji – równocześnie z sukcesem syjonistów w wyborach do Reichsratu (por. Klub Żydowski) – utworzono Towarzystwo Akademickie „Zjednoczenie”, prowadzące działalność kulturalno-oświatową wśród Żydów i aspirujące do roli politycznej. W 1912/1913 – we Lwowie, przy „Zjednoczeniu”, powstała nielegalna organizacja niepodległościowa pod nazwą Związek Kół Polskiej Młodzieży Szkół Średnich im. Berka Joselewicza. W 1913 w Warszawie – po wyborach do gminy w 1912, w których nastąpiło starcie syjonistów i chasydów z blokiem a. i misnagdów – powstał obóz neoasymilatorów. W tym samym roku w Krakowie powołano do życia Stronnictwo Niezawisłych Żydów. W 1915 założony został Związek Młodzieży Polskiej Pochodzenia Żydowskiego „Żagiew”. U progu niepodległości, we Lwowie, utworzono Związek Polaków Wyznania Mojżeszowego, a nieco później – Związek Równości Obywatelskiej Żydów-Polaków. Ruch ten krzewiący się w Królestwie Polskim i w Galicji (z głównymi centrami w Warszawie, Lwowie i Krakowie) został połączony w Zjednoczeniu Polaków Wyznania Mojżeszowego Wszystkich Ziem Polskich (1919). Działalność tych organizacji nie miała jednak większego znaczenia, wobec pełnego triumfu idei narodowych i powagi żydowskiej tradycji religijnej. Symptomy tego pojawiły się już wcześniej, np. latem 1915, wobec niemożności podołania problemom czasu wojny (m.in. związanym z liczną grupą uchodźców), w gminie warszawskiej a. musieli zaprosić do współpracy syjonistów. W okresie międzywojennym a. byli przedmiotem ostrej krytyki wszystkich partii żydowskich występujących pod hasłami narodowymi, przypisujących im zdradę interesów żydowskich. A. reprezentowały wówczas przede wszystkim organizacje młodzieżowe lub te, które się z nich wywodziły: Towarzystwo Akademickie „Zjednoczenie”; Związek Młodzieży Polskiej Pochodzenia Żydowskiego „Żagiew”; Związek Akademickiej Młodzieży Zjednoczeniowej; Drużyny Harcerskie im. Berka Joselewicza oraz – częściowo – Związek Żydów Uczestników Walk o Niepodległość Polski. A. odgrywali też w kilku ośrodkach (np. we Lwowie) znaczną rolę w życiu gmin żydowskich, tworząc wiele mniej lub bardziej efemerycznych ugrupowań wyborczych, występujących jako bezpartyjne bądź reprezentujące organizacje gospodarcze. Tradycje ruchu a. próbowano też podtrzymywać w okresie okupacji niemieckiej podczas II wojny świat.; m.in. w getcie warszawskim wydawano „Żagiew” – pismo Związku Młodzieży Polskiej Pochodzenia Żydowskiego (trzy zachowane numery pochodzą z 1. poł. 1942). (Por. m.in.: Aszkenaze Stefan Tobiasz; Byk Eleazar; Byk Emil; Chajes Wiktor; Dickstein Samuel; Eisenbaum Antoni; Feldman Wilhelm; Goldman Bernard; Gross Adolf; Gumplowicz Ignacy Izrael; Gumplowicz Ludwik; Kraushar Aleksander; Loewenstein Natan; „Nowa Gazeta”; puryc; Sare Józef; Zmigryder-Konopka Zdzisław)