parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1841 Warszawa – 1901 Lwów) – asymilator, powstaniec 1863, prawnik; syn Izaaka G.; zięć rabina B. Loewensteina; szwagier N.Loewensteina; skoligacony z malarzem, A. Sochaczewskim. Studiował w Szkole Rabinów i Akademii Medyko-Chirurgicznej w Warszawie. Uczestniczył w manifestacjach patriotycznych (zesłany w 1862; wkrótce zbiegł). Brał udział w powstaniu styczniowym (członek Wydziału Policji m. Warszawy; sekretarz Departamentu Skarbu i agent Rządu Narodowego). Powtórnie uwięziony, zbiegł za granicę, przebrany za kamerdynera margrabiny Wielopolskiej. Na emigracji m.in. studiował w Heidelbergu, uzyskując doktorat z prawa, oraz działał w środowisku polskiego wychodźstwa (m.in. w kręgu emigracyjnym Hotelu Lambert w Paryżu, w Ognisku Polskim – którego był współzałożycielem – w Wiedniu). Dzięki Agenorowi Gołuchowskiemu uzyskał obywatelstwo austriackie i osiadł we Lwowie (1870). Prowadzony przez niego salon skupiał lwowską elitę intelektualną. Był posłem Sejmu Krajowego (od 1876; m.in. zasłużonym dla spraw finansów publicznych), wieloletnim członkiem Rady Miejskiej Lwowa, Rady Szkolnej Miejskiej, wielu stowarzyszeń patriotycznych oraz Zarządu Gminy Żydowskiej. Propagował asymilację do kultury polskiej i zwalczał jej proniemiecki kierunek. Był współzałożycielem polonofilskiego stowarzyszenia Żydów postępowych Agudas Achim. Położył wielkie zasługi w organizacji oświaty polsko-żydowskiej (m.in. uczestniczył w zakładaniu czytelń, freblówek, szkół początkowych i kółek młodzieżowych, tzw. goldmanówek; organizowaniu kursów). Po jego śmierci powstały: Czytelnia (1903) i Koło Towarzystwa Szkoły Ludowej (1905) jego imienia.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.